Wstrząs anafilaktyczny w pigułce

Wstrząs anafilaktyczny nie zdarza się często, ale czy na pewno wiemy jak zachować zimną krew, kiedy znajdziemy się w krytycznej sytuacji?
Karolina Cekała, Stanisław Półjanowski Studenci V roku kierunku lekarskiego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

Wstrząs to najcięższa postać anafilaksji, stanowi bez pośrednie zagrożenie życia. Dzieje się tak, gdyż może on przebiegać z obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi, co pro wadzi do krytycznego spadku perfuzji tkanek*, co z kolei może skutkować ich niewydolnością. Może przydarzyć się wszędzie i każdemu, podczas kolacji świątecznej, czy podróży, członkowi rodziny, obcemu, współpracownikowi czy wychowankowi. Pomoc we wstrząsie jest prosta, poniżej opisane są zwięźle podstawowe zagadnienia.

Jakie są objawy wstrząsu?

Objawy wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się szybko, nawet w ciągu kilkunastu sekund, a co więcej gwałtownie narastają. Często rozpoczyna się od skóry, na której pojawia się uogólniona pokrzywka z opuchlizną, zaczerwienieniem i świądem. Chwilę później mogą do niej dołączyć zaburzenia oddychania, często pod postacią duszności, świstów i napadów kaszlu. Nierzadko występują też objawy z przewodu pokarmowego, jak nudności z wy miotami i bólami brzucha. Może spaść ciśnienie tętnicze i pojawić się tachykardia*. Im szybciej zaczynają się objawy, tym większe ryzyko za grożenia życia. Trzeba reagować błyskawicznie. Najlepiej niezwłocznie zadzwonić na pogotowie i porozmawiać z dyspozytorem, który powie co robić krok po kroku.

Najlepiej niezwłocznie zadzwonić na pogotowie i porozmawiać z dyspozytorem który powie co robić kroku po kroku.

Czym spowodowany jest wstrząs?

Wstrząs może przebiegać zarówno przy udziale proce sów alergicznych jak i niealergicznych. W czasie wstrząsu o typie alergicznym (następuje najczęściej po drugim kontakcie z alergenem), dochodzi do reakcji IgE-zależnej, co skutkuje pobudzeniem komórek odpornościowych organizmu i wydzielaniem mediatorów zapalnych*, prowadzących do ogólnoustrojowych objawów. Reakcję tego typu mogą wywołać, między innymi, leki takie jak antybiotyki beta-laktamowe, czy popularne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Inną przyczyną mogą być pokarmy jak ryby, owoce morza czy orzeszki ziemne, a także jady owadów błonkoskrzydłych czy alergeny wziewne. Nie należy zapominać o niealergicznych przyczynach wstrząsu, do których możemy zaliczyć wysiłek fizyczny alkohol czy nawet zimno czy ciepło.

Czy można zapobiec nawrotom wstrząsu?

Istotna jest konsultacja z alergologiem w celu ustalenia przyczyny reakcji anafilaktycznej, a następnie w miarę możliwości unikanie czynnika sprawczego. Alergolog może w takim przypadku wypisać receptę na adrenalinę, w oparciu o wywiad zlecić dodatkowe badania. Chory zawsze powinien mieć przy sobie adrenalinę, a tak że bransoletkę informacyjną (w razie, gdyby doszło do utraty przytomności). Jeśli wstrząs był spowodowany jadem owadów błonkoskrzydłych można rozważyć odczulanie, czyli immunoterapię swoistą. Bardzo ważna jest edukacja – każdy powinien wiedzieć. Dotyczy to także personelu żłobków, przedszkoli i szkół, jeśli wstrząs pojawił się u dziecka. W przypadku dorosłych specjalne szkolenie może zorganizować zakład pracy, dla nauczycieli i opiekunów – placówka edukacyjna czy nawet sam rodzic.

Jak potwierdzić rozpoznanie?

Niestety nie ma testów jednoznacznie potwierdzających diagnozę wstrząsu. Lekarz przeprowadza diagnozę w oparciu o objawy, szybkości ich narastania i potencjalnej obecności czynnika sprawczego (który nie zawsze udaje się rozpoznać, jeśli jednak jesteśmy w stanie go wytypować, możemy oznaczyć przeciwciała IgE swoiste dla danego alergenu).

 

Jak reagować ? Przede wszystkim – liczy się czas

kontakt z czynnikiem sprawczym oceniamy oddech, krążenie i przytomność niezwłocznie dzwonimy na pogotowie. Powinniśmy omówić objawy z dyspozytorem, pokieruje nas w pierwszej pomocy, w przypadku wstrząsu – wyśle karetkę. Każdy chory po przebyciu epizodu powinien trafić na całodobową obserwację na izbę przyjęć podajemy adrenalinę (tak zwany Epipen) domięśniowo w boczną powierzchnię uda, jeśli osoba we wstrząsie ma go przy sobie dopiero w dalszej kolejności powinnyśmy unieść nogi chorego do góry (chyba, że ma zaburzenia oddycha lub wymiotuje!). Gdy wymaga od nas tego sytuacja (oraz jesteśmy w posiadaniu), możemy podać środki rozszerzające oskrzela, leki antyhistaminowe czy GKS podjęzykowo, ale tylko na wyraźne polecenie dyspozytora pogotowia ratunkowego

Czy należy obawiać się, że wstrząs wystąpi u mnie lub któregoś z moich bliskich?

Na szczęście reakcja ta nie zdarza się często. Doty czy około 1,6% populacji, przy czym należy zaznaczyć, że częściej dotyka dzieci i młodzież ze źle kontrolowaną astmą oraz osoby przyjmujące betablokery i inhibtory konwertazy angiotensyny, czyli tak zwane ACEI. Co jakiś czas, regularnie warto przypomnieć sobie co robić w przypadku wystąpienia podobnej sytuacji. Pamiętajmy, że osoba, która doświadcza wstrząsu, nawet jeśli jest przytomna, najczęściej jest przerażona, zdezorientowana, być może doświadcza silnego bólu, jednocześnie nie może oddychać. Osoba obok powinna zachować zimną krew i za wsze pamiętać, że od razu dzwonimy na pogotowie. Jeśli zdarzy się, że czyjeś życie będzie w naszych rękach, to obowiązkiem jest zrobić wszystko, aby je ratować. 

 

Słowniczek:

Perfuzja tkanek – krążenie w tkankach (najczęściej krwi), w czasie wstrząsu anafilaktycznego perfuzja takich narządów jak serce czy wątroba może zostać zahamowana przez obrzęk, bezpośrednim powikłaniem tego procesu jest niedotlenienie i zatrzymanie metabolizmu tkanki, czasem powstanie ogniska martwicy.

Mediatory zapalne – pochodzą z osocza lub komórek, są produkowane, aktywowane, kiedy pojawia się bodziec do reakcji zapalnej, w anafilaksji mogą powodować objęcie procesem zapalnym także innych, nienarażonych na czynnik zapalny tkanek.

Tachykardia – częstoskurcz serca, przyśpieszenie rytmu serca do ponad 100 uderzeń na minutę; może objawiać się bólem i uciskiem w okolicy mostka, zawrotami głowy, dusznościami, osłabieniem, spłyconym oddechem, palpitacjami serca czy zimnymi potami.

EpiPen to automatyczna strzykawka z pojedynczą dawką adrenalliny. W czasie wstrząsu między innymi, stymuluje, pracę serca i wspomaga oddychanie. Od jego podania może zależeć życie chorego.