Pokrzywka – objawy, przyczyny, leczenie

Co wiesz o pokrzywce? Wbrew powszechnemu przekonaniu rzadko kiedy ma ona związek z alergią i może być objawem różnych chorób.
Anna Przyborska

Pokrzywka (łac. urticaria) to grupa chorób o różnych przyczynach i o zbliżonym obrazie klinicznym, w przebiegu której na skórze, pod wpływem zadziałania jakiegoś czynnika, tworzą się wypukłe bąble. Bąble są zewnętrznym objawem powstającego przy pokrzywce obrzęku skóry właściwej w wyniku rozszerzenia i zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych. Nazwa choroby pochodzi od rośliny pokrzywy, która powoduje oparzenia podobne do zmian na skórze przy pokrzywce.

Objawy

Podstawowym objawem pokrzywki są bąble pokrzywkowe, o różnych kształtach i rozmiarach, od kilku milimetrów do zmian obejmujących znaczne powierzchnie skóry, z towarzyszącym silnym świądem, a czasem uczuciem pieczenia skóry. Bąble powstają nagle, utrzymują się stosunkowo krótko (do 24 godzin) i ustępują zwykle samoistnie bez pozostawienia blizn czy przebarwień skóry. Szczególną uwagę należy zwrócić na to czy pokrzywce nie towarzyszą takie objawy jak duszność, zawroty głowy, kołatanie serca, obniżenie ciśnienia tętnicze go, uczucie silnego osłabienia, nudności, wymioty, biegunka, chrypka czy uczucie braku powietrza bowiem mogą one zwiastować pojawienie się wstrząsu anafilaktycznego Pokrzywce może towarzyszyć obrzęk naczynioruchowy, który jeśli będzie zlokalizowany w okolicy gardła może spowodować uczucie trudności w oddychaniu. Najgroźniejszym powikłaniem może być uduszenie się chorego jeśli nie zostanie zostanie podjęte leczenie w odpowiednim czasie. To powikłanie występuje na szczęście rzadko, jednak trzeba o tym pamiętać.

Najważniejszym kryterium klinicznym jest czas trwania zmian. Pokrzywkę można podzielić na ostrą (zmiany ustępują w ciągu 6 tygodni) oraz przewlekłą (zmiany trwa ją dłużej niż 6 tygodni). W ciągu życia pokrzywka ostra będzie to najczęściej pojawi się u około 15-20% ludzi, jednorazowy epizod nie wymagający diagnostyki u lekarza. Pokrzywka przewlekła natomiast dotyka ok 2-3% społeczeństwa i postępowanie w jej przypadku jest odmienne.

Przyczyny pokrzywki

Diagnostyka przyczyn pokrzywki przewlekłej jest skomplikowana i czasochłonna, diagnozy dokonuje się w oparciu o ocenę charakterystycznych zmian skórnych i wywiad z pacjentem. Rozpoznanie ostrej postaci zwykle nie wymaga przeprowadzenia badań zaś w przypadku pokrzywki przewlekłej przyczynę udaje się ustalić jedynie u 5—20% chorych, resztę przypadków traktujemy jako pokrzywka idiopatyczna (spontaniczna). Za te maksimum 20% przypadków pokrzywki przewlekłej mogą odpowiadać choroby alergiczne, choroby zakaźne, choroby autoimmunologiczne, choroby nowotworowe, zakażenia pasożytnicze, nadwrażliwość na NLPZ, leki, konserwanty.

 

Tabela 1 na podstawie E Machura1, M. Jońska-Golus1, H. Krakowczyk1, A. Kasperska -Zając2, K. Ziora Etiologia i przebieg kliniczny pokrzywki u hospitalizowanych dzieci.

 

Prawdopodobne przyczyny różnych postaci pokrzywki u hospitalizowanych dzieci (E. Machura i inni, 2013)
Potencjalne czynniki wyzwalające	Pokrzywka ostra		Pokrzywka przewlekła
	Jeden epizod	Nawrotna
Infekcje (głównie zapalenie gardła lub migdałków, zdecydowanie rzadziej zapalenie oskrzeli, zakażenie dróg moczowych)	63,70%	31,80%	14,28%
Leki (antybiotyki, NLPZ)	11,59%
Nieustalone	10,10%	59%	57,10%
Pasożyty	8,69%	9,09%
Szczepionki odczulające	2,89%
Alergia pokarmowa	2,89%
Czynniki fizykalne 28,57%			28,57%

 

Częstą przyczyną jest pokrzywka fizykalna czyli zmiany powstają pod wpływem ucisku (w miejscu noszenia paska, czy uciskających ubrań, ten typ pokrzywki częściej występuje u mężczyzn), zmiany temperatury (pod wpływem kąpieli w ciepłej lub zimnej wodzie, po zmianie temperatury w pomieszczeniu).

Pokrzywka przewlekła częściej pojawia się u dorosłych niż u dzieci, dwukrotnie częściej chorują kobiety. U kobiet najczęściej występuje pokrzywka idiopatyczna i pokrzywka świetlna, u mężczyzn pokrzywka opóźniona z ucisku i cholinergiczna, u dzieci czynnikiem powodującym wysiew bąbli pokrzywkowych są najczęściej infekcje górnych dróg oddechowych. Alergia IgE-zależna jest rzadką przyczyną pokrzywki u dzieci. W tabeli 2 za Machura i inni przedstawiono prawdopodobne przyczyny różnych postaci pokrzywki u hospitalizowanych dzieci.

Ze względów historycznych niektóre choroby mają nazwy związane z pokrzywką ale obecnie są już nieuważane za jej podtypy jak pokrzywka barwnikowa (mastocytoza), pokrzywkowe zapalenie naczyń, rodzinna pokrzywka z zimna (zapalenie na czyń) czy obrzęk naczynioruchowy niehistaminowy (np. wrodzony obrzęk naczynioruchowy). Niektóre bardzo rzadkie zespoły chorobowe również mogą być związane z pokrzywką lub obrzękiem naczynioruchowym np. zespół Muckle’a i Wellsa (napadowa wysypką o charakterze pokrzywkowym, gorączką, artralgią oraz postępującą głuchotą neurosensoryczną i amyloidozą), zespół Gleicha (epizodyczny obrzęk naczynioruchowy z przewlekłą eozynofili i zwiększonym stężeniem IgM ), zespół Wella (nawracające zapalenie skóry z eozynofilią) czy inne.

Częstą przyczyną jest pokrzywka fizykalna czyli zmiany powstają pod wpływem ucisku (w miejscu noszenia paska, czy uciskających ubrań, ten typ pokrzywki częściej występuje u mężczyzn), zmiany temperatury (pod wpływem kąpieli w ciepłej lub zimnej wodzie, po zmianie temperatury w pomieszczeniu).

Diagnostyka

Wstępna diagnostyka pokrzywki przewlekłej obejmuje oznaczenie OB lub CRP (badania te oceniają ogólnie obecność stanu zapalnego w organizmie), morfologii z rozmazem, prób wątrobowych, badania moczu, niekiedy oceny czynności tarczycy. Testy skórne lub kontaktowe z alergenami czy też bada nie poziomu IgE we krwi wykonuje się u chorych u których pokrzywkę łączy się z kontaktem alergenem.

W celu ustalenia przyczyn pokrzywki, lekarz na podstawie wywiadu i obecności innych objawów wykonuje również badania pomocnicze krwi oraz testy w kierunku tzw. chorób autoimmunologicznych, wirusowych zakażeń wątroby, w kierunku atopii lub infekcji pasożytniczej, wykluczając nowotwory. Pomocne mogą okazać się różne próby prowokacyjne np. z kostką lodu przy podejrzeniu pokrzywki z zimna, mokre okłady przy pokrzywce wodnej, próby uciskowe, naświetlenia, próby prowokacyjne pokarmowe itd. Niekiedy, np. przy podejrzeniu pokrzywkowego zapalenia naczyń czy mastocytozy należy wykonać biopsję skóry – czyli wyciąć kilkumilimetrowy jej wycinek i zbadać pod mikroskopem.

Jakie są sposoby leczenia?

Podstawowymi lekami wykorzystywanymi są leki w terapii pokrzywki ostrej i przewlekłej przeciwhistaminowe, które zmniejszają świąd skóry i powodu ją zanikanie bąbli pokrzywkowych. Choć aktualnie zaleca się leki przeciwhistaminowe nowych generacji, niekiedy łączy się z lekami I generacji, które mają silne działanie przeciwświądowe i uspokajające, mogą być niezbędne by pacjent mógł zasnąć.

W ciężkiej pokrzywce przewlekłej z towarzyszącym obrzękiem naczynioruchowym mogą zostać włączone doustne glikokortykosteroidy mające silne działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne. Ponieważ terapia nimi jest obciążona licznymi działaniami ubocznymi stosuje się je tak krótko jak to niezbędne. Glikokortykosteroidy w formie maści stosuje się sporadycznie.

U chorych z opornymi na dotychczasowe leczenie objawami pokrzywki przewlekłej czasami próbuje się leków przeciwleukotrienowych ale ich efekt działania jest dość słaby.

Jeśli w pokrzywce przewlekłej na pełnym leczeniu i leczeniu wspomagającym nadal są wysiewy bąbli to można pomyśleć o kwalifikacji pacjenta do leczenia biologicznego, lekiem stosowanym w najcięższych postaciach choroby jest z humanizowane, przeciwciało monoklonalne klasy IgG1/. – Omalizumab. Terapia ta może przynieść znaczną poprawę u niektórych pacjentów. Koszty leczenia są wysokie i występują problemy z refundacją tego leczenia dlatego dostępność dla pacjentów jest ograniczona. Jeśli pokrzywce towarzyszy wstrząs anafilaktyczny, lekiem pierwszego wyboru jest epinefryna.

Jesteś pacjentem, u którego rozpoznano pokrzywkę lub obrzęk naczynioruchowy? A może ktoś z Twojej rodziny choruje a Ty chcesz mu pomóc? Zainteresowanym tematem pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego polecam stronę http://pokrzywka.com.pl/szkola/ na której można się zapisać na bezpłatne zajęcia poszerzające wiedzę na temat pokrzywek i obrzęku naczynioruchowego.

Wybrane przyczyny pokrzywki

Czynnik mogący wywołać pokrzywkę	Przykłady	Rutynowe testy diagnostyczne	Dodatkowe badania diagnostyczne
alergeny wziewne i kontaktowe	pyłki roślin (a zwłaszcza przypominające  je alergeny zjadanych owoców czy warzyw – zespół alergii jamy ustnej), kurz, sierść zwierząt, lateks, substancje stosowane w kosmetykach, odzieży, wywołana przez dodatki do żywności — na przykład benzoesany, siarczyny, glutaminian sodu, penicylinę, barwniki spożywcze	dzienniczek obserwacji, próby prowokacyjne	testy alergiczne
leki	niesteroidowe leki przeciwzapalne (aspiryna, ibuprofen, ketoprofen, naproksen i inne) pyrazolony, antybiotyki (penicylina, cefalosporyny, aminoglikozydy, tetracyklina i inne) inne: środki kontrastowe z jodem używane w radiologi, narkotyczne środki przeciwbólowe (kodeina, morfina), inne leki (wywołać pokrzywkę może prawie każdy lek)
jady owadów błonoskrzydłych	jad pszczoły, osy, szerszenia, mrówek
fizykalne	z zimna zimne powietrze, woda, wiatr	próba prowokacyjna z zimnem i test progowy (z kostkami lodu, zimną wodą, zimnym wiatrem)	pełna morfologia krwi, OB lub CRPc obecność krioglobulin wyklucza inne choroby, zwłaszcza
	z ucisku – ucisk wertykalny (bąble pojawiają się po 3-8h)	test uciskowy (0,2 – 1,5kg / cm2 przez 10 i 20 min.)	żadne
	pokrzywka wywołana wibracjami/obrzęk naczynioruchowy	wibracje np. młot pneumatyczny
	cieplna – zlokalizowane ciepło, kontakt miejscowy	próba prowokacyjna z ciepłem i test progowy (z ciepłą wodą)	żadne
			żadne
	ze wzmożonym dermografizmem siły tarcia mechanicznego, bąble pojawiają się po 1-5min	wywołanie dermografizmu	pełna morfologia krwi, OB lub CRP
	słoneczna – UV lub światło widzialne	UV i światło widzialne o różnej długości fali	wykluczyć inne dermatozy wywoływane światłem
	pokrzywka wywołana wodą	mokre okłady o temperaturze ciała przykładane na 20 min.	żadne
	pokrzywka cholinergiczna – drobne bąble pojawiające się po wysiłku lub ogrzaniu  ciała	próba prowokacyjna z wysiłkiem fizycznym i gorącą kąpielą	żadne
	pokrzywka kontaktowa	testy punktowe lub płatkowe odczytywane po 20 min.	żadne
inne zaburzenia pokrzywkowe	anafilaksja/ pokrzywka wywołana  wysiłkiem fizycznym	w zależności od wywiadu próba wysiłkowa po spożyciu określonego pokarmu lub bez wcześniejszego spożycia pokarmu	żadne