Objawy alergiczne u niemowląt karmionych piersią

Objawy alergiczne u niemowląt karmionych wyłącznie naturalnie (piersią).

Ryzyko powstania uczulenia na białka mleka krowiego i/ lub inne alergeny pokarmowe, zależy od wieku dziecka i predyspozycji do rozwoju alergii zarówno osobniczych, jak i rodzinnych.
Prof. dr hab. n. med. Maciej Kaczmarski

Zbyt wczesny lub zbyt późny kontakt organizmu niemowlęcia z obcym białkiem (alergenem) może zwiększyć ryzyko uczulenia na białka mleka krowiego, białka jaja i inne pokarmy pozamleczne, stosowane w żywieniu niemowląt. Dlatego zgodnie z aktualnymi zaleceniami kontakt z alergenami pokarmowymi winien mieć miejsce pomiędzy 4. i 6. miesiącem życia niemowlęcia.

Zalety karmienia naturalnego

Mając na względzie skład biologiczny i właściwości ochronne mleka kobiecego – zaleca się karmienie naturalne niemowląt przez okres minimum pierwszych 4. do 6. miesięcy po urodzeniu. Mleko kobiece zawiera bowiem znaczące ilości elementów odporności, zarówno specyficznej – komórkowej (makrofagi, limfocyty), niespecyficznej (lizozym, laktoperoksydaza, laktoferryna), jak i humoralnej (immunoglobuliny A, G, M), które są porównywalne ze stężeniem tych składników we krwi matki. Dla noworodka najważniejsze jest dostarczanie wraz z pokarmem matki wydzielniczej immunoglobuliny A (sIgA), której w momencie porodu organizm noworodka jeszcze nie produkuje. Dziecko otrzymuje tę immunoglobulinę wytwarzaną przez gruczoł piersiowy najpierw z siarą, a następnie z mlekiem matki. Immunoglobulina A pokrywa i uszczelnia przede wszystkim błony śluzowe przewodu pokarmowego dziecka jako tzw. szminka immunologiczna. Chroni ona bezbronny jeszcze organizm przed inwazją bakterii i wirusów, a także przed penetracją obcych antygenów, przenikających do krwi przez fizjologicznie niedojrzałą „barierę śluzówkową” przewodu pokarmowego.

Eksperci zalecają, aby w żywieniu dziecka do ukończenia 1. roku życia nie stosować pełnego mleka krowiego, ze względu na różnice w składzie mleka kobiecego i krowiego

Czy karmienie naturalne całkowicie chroni niemowlę przed rozwojem procesu alergicznego?

Dane z dziedziny epidemiologii i immunologii klinicznej wskazują, że działania w zakresie profilaktyki pierwotnej zalecane w grupie wysokiego ryzyka rozwoju alergii (rodzinne obciążenie dziecka chorobą alergiczną), do których należy m.in. karmienie naturalne – nie zawsze chronią te niemowlęta przed rozwojem procesu alergicznego. W przypadku dzieci, u których dojdzie do zachorowania, karmienie naturalne wydaje się jedynie opóźniać pierwszą manifestację alergii pokarmowej lub wpływać na złagodzenie objawów klinicznych tej choroby.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, zarówno kobietom w okresie ciąży, jak i laktacji, zaleca się racjonalne odżywianie, gdyż śladowa ilość alergenów pokarmowych, które mogą dostać się do wód płodowych (ciąża) lub do mleka kobiecego (laktacja) ma sprzyjać rozwojowi tolerancji zdecydowanej większości nowonarodzonych dzieci.

Z praktycznych obserwacji klinicznych wynika jednak, że dziecko karmione wyłącznie piersią może niekiedy reagować na niektóre pokarmy spożywane przez matkę w trakcie laktacji (mleko, przetwory mleczne, jaja, owoce cytrusowe, orzechy i in.).

Jedną z pierwszych obserwacji klinicznych w tym zakresie poczynił w 1983 roku Gerrard. Powiązał on objawy alergiczne, występujące w grupie 73. kanadyjskich niemowląt karmionych wyłącznie piersią, ze spożywaniem przez maki karmiące szeregu produktów pokarmowych. Pokarmami wiązanymi z wystąpieniem objawów klinicznych u niemowląt były: mleko krowie (83,5 proc.), jaja kurze (15,0 proc.), owoce cytrusowe (10,6 proc.), ziarno pszenicy (8,2 proc.), czekolada (2,7 proc).

Niektóre niemowlęta z badanej grupy przejawiały objawy kliniczne nadwrażliwości pokarmowej już w pierwszych godzinach lub dniach po urodzeniu (11,1 proc.). Objawy alergiczne w wystąpiły w najwyższym odsetku w wieku pomiędzy 2. a 4. miesiącem życia (37,7 proc.) oraz 2. a 4. tygodniem życia (33,5 proc.). W drugim półroczu życia objawy alergiczne wykazywało 17,7 proc. niemowląt.

Obraz kliniczny alergii pokarmowej u tych dzieci był indywidualnie zróżnicowany i nie różnił się charakterem objawów od obrazu klinicznego występującego w alergii na białka mleka krowiego u dzieci karmionych sztucznie od urodzenia.

Najczęstsze dolegliwości związane z nadwrażliwością pokarmową dotyczyły: przewodu pokarmowego (kolka – 33,3 proc., wymioty – 23,2 proc., biegunki- 21,9 proc.), układu oddechowego (nieżyt nosa – 21,9 proc., obturacja oskrzeli – 17,8 proc.), skóry (zmiany wypryskowe – 15,0 proc., pieluszkowe zapalenie skóry – 4,1 proc., pokrzywka – 2,7 proc.).

Podobne wyniki uzyskali Kaczmarski i Eliasiewicz w badaniu przeprowadzonym w latach 2000-2005 w grupie 97. polskich niemowląt karmionych wyłącznie piersią, które wykazywały objawy alergiczne. U 90 proc. badanych potwierdzono jednoczesne występowanie objawów klinicznych z dwu lub trzech układów.

Najczęstszym przejawem alergii pokarmowej były objawy z układu oddechowego (34,0 proc.), w tym: sapka (przewlekły nieżyt błony śluzowej nosa, bez wydzieliny), obturacyjne zmiany oskrzelowe oraz pojawiający się napadowo, suchy kaszel.

Badania wykazały także, że układem najwcześniej reagującym na proces alergizacji u niemowląt karmionych naturalnie był przewód pokarmowy (30,0 proc.). Stwierdzanymi objawami z tego układu były: utrzymujący się długotrwale niepokój dziecka, uporczywe ulewania i/lub wymioty, luźne stolce (sporadycznie zaparcia), postępująca utrata łaknienia, zaburzenia przyrostu masy ciała.

Dolegliwości skórne dotyczyły 25,0 proc. badanych niemowląt. Objawy charakteryzowała duża zmienność nasilenia i lokalizacji zmian skórnych. Przybierały one charakter grudkowo-pęcherzykowy z tendencją do sączenia, odczynu rumieniowego skóry, nasilonego świądu Lokalizacja tych zmian dotyczyła: policzków, płatków usznych, zgięć łokciowych i kolanowych i odpowiadała morfologicznie atopowemu zapaleniu skóry u niemowlęcia.

Wymienione objawy obserwowano u większości dzieci z badanej grupy pomiędzy 4. tygodniem a 4. miesiącem życia.

Jak postępować w sytuacji, kiedy podejrzewa się związek pomiędzy sposobem odżywiania się matki, a objawami klinicznymi występującymi u dziecka karmionego wyłącznie piersią?

Gdy niemowlę karmione wyłącznie piersią prezentuje objawy nadwrażliwości pokarmowej, objawy alergiczne narastają sukcesywnie i z każdym karmieniem piersią pogarsza się jego stan kliniczny – wskazane jest wtedy, wdrożenie procesu diagnostycznego i ewentualne zastosowanie diety eliminacyjnej u matki karmiącej.

Cel diagnostyczny: potwierdzenie lub wykluczenie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy sposobem odżywiania się matki, a objawami alergicznymi występującymi u dziecka karmionego wyłącznie piersią

Postępowanie diagnostyczne – zakres i sposób prowadzenia diagnostycznej diety eliminacyjnej u matki karmiącej ustala lekarz!

Na okres 2.-4. tygodni należy wyeliminować z diety matki karmiącej produkt pokarmowy wiązany z wystąpieniem objawów u dziecka. Najczęściej branymi pod uwagę produktami są: mleko i jego pochodne, jajka, niektóre owoce (np. cytrusy, jabłka), niektóre warzywa (np. marchew, por, seler).

Jeśli zastosowanie diagnostycznej diety eliminacyjnej u matki karmiącej nie przynosi poprawy stanu klinicznego dziecka, matka powinna powrócić do zrównoważonej diety ogólnej. Dziecku należy wówczas wdrożyć leczenie farmakologiczne, kierując się charakterem narządowych objawów klinicznych. Jeśli w wyniku zastosowania diety eliminacyjnej przez matkę karmiącą piersią nastąpiła u dziecka zauważalna poprawa kliniczna (złagodzenie lub całkowite ustąpienie objawów), po około 2. tygodniach stosowania diety eliminacyjnej – w celu jednoznacznego rozstrzygnięcia diagnostycznego – matka powinna co 2-3 dni wprowadzać do diety kolejno każdy z eliminowanych pokarmów. Wystąpienie nawrotu objawów u dziecka wskaże wówczas produkt pokarmowy, który należy czasowo wyeliminować z diety matki (do końca okresu wyłącznego karmienia piersią).

Dieta eliminacyjna matki karmiącej piersią powinna być zbilansowana jakościowo i ilościowo. Skład takiej diety powinien być ustalany z lekarzem leczącym dziecko, najlepiej z pomocą dietetyka.

Zasady stosowania diety eliminacyjnej przez kobietę karmiącą niemowlę wyłącznie piersią z objawami alergicznymi o potwierdzonym związku ze sposobem odżywiania się matki.

Eliminacja z diety matki karmiącej piersią produktów nabiałowych (źródła białka) czyli mleka i przetworów mlecznych lub białka jaja wymaga substytucyjnego wprowadzenia innego białka zwierzęcego. W tym celu wykorzystuje się różne gatunki mięsa. W przypadku alergii na białka mleka krowiego powinno to być np. mięso wieprzowe, drobiowe, królicze, wyłączeniem cielęciny i wołowiny.

W celu pokrycia dobowego zapotrzebowania na wapń, kobieta karmiąca piersią, która eliminuje z diety mleko i produkty mleczne, powinna otrzymywać: preparat wapnia (800-1000 mg/dobę) oraz witaminę D3 (400 IU/dobę). Można również rozważyć podanie: magnezu, żelaza, niektórych innych witamin.

Dieta eliminacyjna matki karmiącej piersią powinna być zbilansowana jakościowo i ilościowo. Skład takiej diety powinien być ustalany z lekarzem leczącym dziecko, najlepiej z pomocą dietetyka. Właściwe zbilansowanie diety eliminacyjnej powinno chronić matkę karmiącą przed niedożywieniem i pogorszeniem jej stanu ogólnego.

Należy pamiętać, że w okresie laktacji, który jest szczególnym wyzwaniem biologicznym dla organizmu kobiety karmiącej dziecko, zaleca się dodatkowe wzbogacenie jej diety o 12-15 g białka i 500 kcal/ dobę. To zalecenie należy również uwzględnić w składzie jakościowo-ilościowym proponowanej diety eliminacyjnej.

Z doświadczenia praktycznego wynika, że mimo długotrwałego stosowanie diety eliminacyjnej przez matkę karmiącą piersią, zazwyczaj nie dochodzi do całkowitego ustąpienia objawów alergicznych u dziecka, a jedynie do ich złagodzenia. Aby nie doprowadzić do eskalowania przez matkę eliminacji dietetycznej należy wspomóc farmakologicznie leczenie dziecka.

Diety eliminacyjnej u matki nie należy kontynuować po zakończeniu wyłącznego karmienia piersią, kiedy dietę dziecka rozszerza się o produkty pozamleczne.

Wskazania do zakończenia karmienia piersią:

• gdy po przyjęciu przez niemowlę pokarmu matki doszło do wystąpienia objawów ogólnoustrojowych, czyli wstrząsu anafilaktycznego (zblednięcie, zsinienie, zwiotczenie, wymioty, letarg, wzmożona potliwość) – należy natychmiast zaprzestać karmienia naturalnego i zastąpić je podaniem mlekozastępczej mieszanki elementarnej;
• gdy zastosowana dieta eliminacyjna u matki oraz wdrożone leczenie antyalergiczne u dziecka nie przynoszą u niego skutecznej poprawy klinicznej;
• gdy karmione piersią niemowlę nie przybywa na wadze lub ją traci;
• gdy stosowana przez matkę karmiącą piersią dieta eliminacyjna polepsza stan kliniczny dziecka, ale pogarsza stan ogólny matki (wyczerpanie, niedożywienie).

Zakończenie karmienia naturalnego u dziecka z nadwrażliwością pokarmową jest wskazaniem do zastosowania mlekozastępczej mieszanki leczniczo-odżywczej eHF (znacznego stopnia zhydrolizowanej frakcji kazeiny lub białek serwatkowych mleka krowiego). W przypadku wystąpienia u dziecka w trakcie karmienia piersią reakcji wstrząsopodobnych, należy zastosować w żywieniu mieszankę elementarną AAF (mieszanka aminokwasowa).

Zakończenie karmienia naturalnego i ustalenie rodzaju mieszanki należy przeprowadzać w porozumieniu z lekarzem leczącym dziecko.