Nieżyt nosa

Nieżyt nosa postacie i leczenie

Katar – wszystko, co pacjent powinien wiedzieć
Anna Przyborska

Po co mi nosek jak guziczek? Dlaczego się zatkał? Mamusiu dlaczego ciężko mi się oddycha? Komu z nas 2-3 latek nie zadał takich pytań? Kogo z nas obudził zatkany nos? Ilu z nas jadąc autobusem siedziało obok pasażera pociągającego nosem?

Nos człowieka kształtem odziedziczony po babci Zosi czy dziadku Józku, spełnia szereg istotnych funkcji. Stanowi drogę przepływu powietrza w procesie oddychania, stoi na straży ochronnej, ogrzewa, nawilża i oczyszcza wdychane powietrze z bakterii, wirusów, cząsteczek kurzu i innych zanieczyszczeń, dzięki czemu nie przedostają się one do niższych partii układu oddechowego, chroniąc nas w ten sposób przed infekcjami. Wydzielina śluzowa produkowana przez gruczoły śluzowe pozwala na oczyszczenie nosa. U człowieka tak jak u większości ssaków nos pełni również funkcje głównego narządu węchu.

Spójrzmy teraz za okno. Koniec lata zbliża się nieubłagalnie. Powrót z wakacyjnej beztroski do przedszkoli pełnych maluchów, w duże skupiska ludzi jak szkoła, komunikacja miejska, zatłoczone centra handlowe do tego zmęczenie, jesienna słota czy okres zimowy, negatywnie wpływają na nasze funkcjonowanie. O początku jesieni przypomina nam co drugi zakatarzony przedszkolak czy odgłos kaszlu z dziecięcej sypialni. Tak zwykle zaczyna się brak formy.

Nieżyt nosa to częsta przypadłość nie tylko u małych dzieci ale także młodzieży czy dorosłych. W myśl definicji nieżyt nosa obejmuje szereg schorzeń związanych z przekrwieniem błony śluzowej, wyciekiem z nosa, kichaniem, świądem czy też blokadą nosa, które wynikają z zapalenia i/lub dysfunkcji błony śluzowej nosa.

Co powoduje problemy z nosem i jak można się przed nimi chronić?

Etiologia nieżytu nosa może być bardzo różna. Do czynników mogących przyczynić się do rozwoju choroby należą między innymi alergie, zakażenia drobnoustrojami, nietolerancja salicylanów, zaburzenia odporności wrodzone i nabyte. Szukając przyczyn nie można zapominać o wadach anatomicznych czy o innych czynniki drażniących jak dym tytoniowy, związki chemiczne. Obrzęk błony śluzowej mogą wywoływać czynniki fizyczne, chemiczne, hormonalne, refluks żołądkowo – ponadprzełykowy czy zaburzenia w czynności rzęsek pokrywających błonę śluzową nosa i zatok.

Dym tytoniowy, za pośrednictwem wielu mechanizmów, prowadzi do wzrostu stężenia IgE i, w konsekwencji, do rozwoju chorób atopowych (alergii) i astmy.

Nieżyt nosa może mieć podłoże uczuleniowe.

Często daje uczucie blokady nosa, kichanie, swędzenie nosa, nierzadko dochodzi do swędzenia oczu i innych typowych dla alergii objawów, jak zapalenie zatok przynosowych, uczucie zatkania uszu spowodowane zapaleniem trąbki słuchowej, zmiany skórne, zaczerwienienie oczu czy obrzęk powiek. Alergiczny nieżyt nosa wynika z nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego na substancję, która nie powinna wywoływać takiego efektu (np. roztocze, sierść i naskórek zwierząt czy pyłki). Diagnoza wymaga zebrania wywiadu z pacjentem, badania otolaryngologicznego oraz przeprowadzenia testów alergicznych (mogą to być testy skórne, testy z krwi, donosowe próby prowokacyjne). Alergie są czynnikami mogącymi doprowadzić do przewlekłego nieżytu nosa a on do astmy oskrzelowej.

Pamiętajmy – dodatnie testy alergiczne na pewne alergeny nie wykluczają niealergicznego nieżytu nosa!

Spośród wielu postaci niealergicznego nieżytu nosa warto zacząć od ostrego nieżytu.

Ostry i przewlekły nieżyt nosa

Wbrew powszechnemu przekonaniu, że wszystko co złe to alergie, cieknący nos to najczęściej ostre zapalenie błony śluzowej nosa spowodowane przez wirusy, czyli kolokwialnie mówiąc popularne przeziębienie. Najczęstszym objawem infekcji jest początkowo wodnisty katar, który z czasem może stać się gęstszy, może utrudniać swobodne oddychanie przez nos czy pogarszać jakość snu. Do wycieku z nosa często dołącza obrzęk błony śluzowej, który dodatkowo utrudnia wentylację jamy nosa. Przeziębieniu może towarzyszyć kaszel będący często efektem spływającej wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Większość infekcji powodują adenowirusy, rhinowirusy, wirusy grypy i paragrypy. Nieżyt nosa może też być wywołany przez bakterie, np. Streptococcus pneumoniae, Moraxella catarrhalis i Haemophilus influenzae. Pierwotne bakteryjne zakażenie to rzadkość, znacznie częściej bakteryjny nieżyt to nadkażenie wcześniejszej infekcji wirusowej. Infekcja może objąć zatoki oboczne nosa. Pamiętajmy, w trakcie trwania choroby wydzielina przybiera wygląd bardziej mętny i „ropny” z powodu zwiększonej zawartości leukocytów i złuszczonych nabłonków. Obecność „zielonej” wydzieliny oraz gorączki nie stanowi dowodu na infekcję bakteryjną i nie jest podstawą do rozpoczęcia antybiotykoterapii. W naszym nosie znajdują się użyteczne fizjologicznie bakterie, np. paciorkowce ropne A czy Haemophilus influenzae, u zdrowego człowieka ich ilość oraz aktywność jest kontrolowana przez układ odpornościowy. Każda kolejna infekcja prowadzi do stanu zapalnego oraz obrzęku błony śluzowej nosa utrudniając usuwanie wydzieliny z nosa, zalegająca wydzielina to doskonała pożywka dla bakterii uszkadzających śluzówkę nosa. Powtarzanie się zapaleń powoduje stan przewlekły, który może doprowadzić do całkowitego przerostu i ścieńczenia błony śluzowej jamy nosowej.
Do objawów przewlekłego nieżytu nosa zaliczamy przede wszystkim uczucie niedrożności nosa bądź długotrwały wypływ z nosa wydzieliny. Obrzęk błony śluzowej czy zalegająca wydzielina pogarszają drożność nosa wymuszając oddech przez usta a bezcenna droga przechodzenia powietrza przez nos zaczyna być pomijana. Jeśli stan zapalny się przedłuża dochodzi do osłabienia powonienia.

Przewlekły nieżyt nosa jest dolegliwością, która utrzymuje się ponad 12 tygodni. może mieć różne formy, a nieleczony prowadzi do wielu powikłań.

Nieżyt nosa w przebiegu zapalenia zatok obocznych nosa

Do powikłań nieżytu nosa należy zapalenie zatok przynosowych, spowodowane upośledzeniem wentylacji zatok oraz nadmierną produkcją wydzieliny, przyczyną może być też polipowatość błony śluzowej wyściełającej jamę nosową. Część chorych uskarża się na upośledzenie węchu i nawracające zapalenia ucha środkowego, ponieważ jego wentylacja jest upośledzona przez obrzęk błony śluzowej nosa i zatyka trąbkę Eustachiusza (przewód łączący ucho środkowe z nosem).

Uwaga! małe dzieci też mogą mieć chore zatoki!

Pierwsze komórki sitowia przedniego pojawiają się w życiu płodowym pomiędzy 2 a 3 miesiącem, po urodzeniu obecne są już 3 – 4 komórki sitowe. Ostre zapalenie sitowia to szczególna postać zapalenia zatok, często występująca u dzieci od 2 do 4 roku życia, co wynika z właściwości anatomicznych. Przy niepomyślnym przebiegu zapalenia sitowia mogą wystąpić groźne powikłania, dlatego nie bagatelizujmy choćby obrzęku powiek przy katarze u dzieci.

Częste i powtarzające się ostre infekcje wirusowe i bakteryjne nosa i zatok przynosowych, nieleczone lub źle leczone mogą doprowadzić do rozwinięcia się przewlekłego nieżytu nosa!

Niealergiczny nieżyt nosa z zespołem eozynofilowym

NARES – Nonallergic Rhinitis with Eosinophilia Syndrome charakteryzuje się znaczną (>20%) eozynofilią wydzieliny z nosa, negatywnymi skórnymi testami alergicznymi oraz prawidłowym poziomem IgE w surowicy krwi. Jest on ważną przyczyną całorocznego nieżytu nosa u dzieci.

Przerostowy przewlekły nieżyt nosa

Przerostowy przewlekły nieżyt nosa – charakteryzuje się nasilonym upośledzeniem drożności nosa z obu stron. Tej formie nieżytu towarzyszą polipy nosowe mające podłoże zapalne. Polekowy nieżyt nosa – Ten rodzaj nieżytu może być skutkiem działania leków. Na drożność nosa mogą wpływać niektóre leki obniżające ciśnienie krwi, leki przeciwdepresyjne, środki antykoncepcyjne czy też doustne leki obkurczające błonę śluzową. Bardzo często do polekowego nieżytu nosa dochodzi na skutek nierozważnego stosowania na własną rękę donosowych leków zmniejszających obrzęk śluzówki nosa i dospojówkowych leków zwężających naczynia krwionośne spojówki. U pacjentów dochodzi do nadmiernego rozszerzenia naczyń co prowadzi do niedrożności nosa i dużego dyskomfortu w postaci sapania, chrapania, bezdechów, wysychaniem jamy ustnej, gardła, chrypki i przewlekłego zmęczenia.

Hormonalny nieżyt nosa

Hormonalny nieżyt nosa – Katar tego typu wynika ze zmian poziomu hormonów, może być efektem zmian hormonów płciowych w czasie cyklu miesięcznego, zmian hormonalnych u kobiet w ciąży, w okresie menopauzy czy w czasie stosowania leków antykoncepcyjnych, przy niedoczynności tarczycy czy akromegalii. Charakterystyczne dla tego typu kataru jest znaczne nasilenie zatkania nosa mimo skąpej wydzieliny.

Strukturalny nieżyt nosa

Strukturalny nieżyt nosa – spowodowany jest wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami budowy przegrody nosa jak skrzywienia przegrody nosowej, guzy nowotworowe i nienowotworowe, stany po urazach, przerost migdałka gardłowego, ciała obce, rozszczep podniebienia.

Przewlekły zanikowy nieżyt nosa

Przewlekły zanikowy nieżyt nosa – charakteryzuje się zmianami na błonie śluzowej, która staje się stopniowo coraz cieńsza. Zanikające gruczoły śluzowe i surowicze nie produkują wydzieliny czego konsekwencją jest suchość błony śluzowej. Prowadzi to do gromadzenia się skąpej wydzieliny w postaci strupów. Ich usuwanie powoduje krwawienie, czasem bardzo trudne do opanowania. Przewlekły cuchnący zanikowy nieżyt nosa (ozena) – oprócz objawów nieżytu pojawia się nieprzyjemny zapach z ust. Występuje prawie wyłącznie u kobiet.

Naczynioruchowy nieżyt nosa

Naczynioruchowy nieżyt nosa – może przebiegać z dominacją obrzęku błony śluzowej nosa i znacznym zaburzeniem drożności nosa lub z mniej nasilonym obrzękiem i uczuciem blokady nosa a dominującym wyciekiem wodnistej wydzieliny. Naczynioruchowy nieżyt nosa związany jest z zaburzeniem adaptacji do zmieniających się warunków środowiska. Istotą naczynioruchowego nieżytu nosa jest poszerzenie naczyń krwionośnych jamy nosowej, którego konsekwencją jest obrzęk błony śluzowej i nadmiar wydzieliny. Rozpoznanie ustala się najczęściej na podstawie wywiadu, szczególnie istotne jest środowisko pracy oraz warunki mieszkaniowe. W badaniu otolaryngologicznym widoczny jest znaczny obrzęk błony śluzowej. Do nasilenia wymienionych objawów dochodzi pod wpływem działania niskiej temperatury otoczenia, stresu, drażniących zapachów. Objawy występują właściwie cały rok z nasileniem w okresach jesienno-zimowych i w godzinach porannych. Czynnikami poprawiającymi drożność nosa są pionowa pozycja ciała, wysiłek fizyczny, zaś nasilającymi pozioma pozycja ciała, hiperwentylacja, alkohol. Testy w kierunku alergii zwykle są ujemne.

Nieżyt nosa w przebiegu zapalenia naczyń, chorób autoimmunologicznych i ziarniniakowych. Przykładowo choroby ziarniniakowe, takie jak zapalenie naczyń i sarkoidoza, mogą wywoływać objawy ze strony nosa, takie jak tworzenie się strupów i krwawienie. Przewlekłe objawy ze strony nosa i zatok mogą zwiastować początki różnych postaci zapalenia naczyń, w tym ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń (Wegenera) oraz eozynofilowej ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń.

Przewlekłe, nawracające zakażenia zatok powinny skłonić do rozważenia badań w kierunku niedoboru odporności czy niedostatecznym oczyszczaniem śluzoworzęskowym (np. w przebiegu mukowiscydozy lub pierwotnej dyskinezy rzęsek). Jak widać przewlekłe zapalenie nosa i zatok przynosowych jest chorobą wieloczynnikową, nie sposób wymienić wszystkie przyczyny, objawy mogą być również zróżnicowane od dokuczliwych blokad nosa po rozległe stany zapalne, które mogą objąć również struktury kostne w przypadkach zaawansowanych.

Zawsze do objawów alarmowych przy nieżycie nosa należą:

• obrzęk powiek,
• nieprawidłowa ruchomość gałki ocznej lub jej przemieszczenie,
• bardzo silny ból w okolicy czoła, lub obrzęk w tej samej lokalizacji,
• nieostre lub podwójne widzenie,
• zaburzenia świadomości.

Objawy te wymagają niezwłocznego zgłoszenia się do lekarza, mogą one świadczyć o rozwoju groźnych powikłań.

Rozpoznanie przyczyn często stwarza trudności, wymaga czasu oraz badań dodatkowych. Leczenie nieżytu nosa uzależnione jest od typu nieżytu i wymaga konsultacji z laryngologiem. Celem leczenia jest opanowanie objawów, poprawienie jakości życia i zapobieganie powikłaniom.

Bardzo ważna jest higiena nosa. W warunkach prawidłowych nos czyści się samoczynnie. U osób z nieżytem nosa ruch migawek jest zaburzony a czasami całkowicie zniesiony. Prawidłowemu funkcjonowaniu migawek i błony śluzowej nosa sprzyja odpowiednia wilgotność powietrza oraz delikatne usuwanie zaschniętej wydzieliny bądź strupów. Czekając na konsultację specjalistyczną warto zadbać o drożność nosa i usuwanie z niego zanieczyszczeń. Wiele korzyści przynosi płukanie jam nosa gotowymi do tego celu preparatami izotonicznego roztworu soli fizjologicznej lub wody morskiej pamiętając o zasadzie, że wszystkie płyny do ucha, oka i nosa, powinny mieć temperaturę zbliżoną do temperatury ciała. Płukanie ułatwia oczyszczanie z wydzieliny i łagodzi objawy towarzyszące nieżytowi.

W leczeniu ostrego nieżytu stosuje się leczenie objawowe jak preparaty przeciwbólowe i przeciwgorączkowe czy preparaty obkurczające naczynia błony śluzowej nosa by zmniejszyć obrzęk, odblokować nos i ułatwić oddychanie. Leki obkurczające dostępne są w formie doustnej oraz w formie aerozoli do nosa. Ważne by preparatów nie stosować dłużej niż kilka dni. Zbyt długie ich przyjmowanie może wywołać polekowy nieżyt nosa!

Pamiętajmy – stosowanie leków dopuszczalne jest tylko na zlecenie lekarza specjalisty

Leczenie alergicznego nieżytu nosa polega w miarę możliwości na unikaniu substancji wywołujących objawy, a także na długotrwałym stosowaniu leków przeciwalergicznych. Najczęściej są to doustne antyhistaminy i donosowe leki przeciwzapalne. Glikokortykosteroidy donosowe swoje pełne działanie rozwijają dopiero po kilku dniach stosowania, dlatego ważne jest śledzenie kalendarzy pyleń i podanie leku przed szczytem pylenia a kiedy nie zdążymy w początkowym okresie leczenia. Zaleca się przez kilka dni zastosować krople obkurczające błonę śluzową nosa. Działają one natychmiast, ale nie stosuje się ich przewlekle. W przypadku silnych objawów, niewystarczającej poprawy na lekach warto rozważyć immunoterapię. Odczulanie polega na podaniu stopniowo zwiększającej się dawki alergenu w celu przyzwyczajenia organizmu do alergenu, zahamowaniu objawów. Ma ono również działanie prewencyjne dla rozwoju nowych uczuleń. W przypadku alergicznego nieżytu nosa immunoterapia wykazuje wysoką skuteczność. Kwalifikację do odczulania i nadzór nad nią prowadzi lekarz alergolog.

Glikokortykosteroidy w postaci donosowych aerozoli, mają szersze wykorzystanie niż alergia, wykorzystuje się je przy infekcjach bakteryjnych i przewlekłych bo obkurczają naczynia błony śluzowej nosa, a do tego działają przeciwzapalnie odblokowując nos i zmniejszając obrzęk oraz stan zapalny błony śluzowej. W infekcjach bakteryjnych stosuje się antybiotyki. Zawsze należy pamiętać o przyjęciu pełnego leczenia.

Leczenie przewlekłego nieżytu nosa jest problematyczne, tym bardziej, że jego przyczyny mogą być złożone. Jeśli zawiodą metody nieinwazyjne, by przywrócić drożność nosa konieczne może okazać się leczenie operacyjne.

W myśl zasady lepiej zapobiegać niż leczyć pamiętajmy o dobrze zbilansowanej diecie bogatej w warzywa, owoce oraz kwasy omega-3. Pamiętajmy o optymalnym nawodnieniu organizmu i korzystajmy ze szczepień ochronnych. Dobrym zwyczajem jest dbanie o aktywność fizyczną od najmłodszych lat, zwłaszcza tą na świeżym powietrzu. Starajmy się raz na jakiś czas zmienić klimat, unikajmy przegrzewania, wietrzmy pomieszczenia, śpijmy w chłodnej i dobrze wywietrzonej sypialni. Pamiętajmy o regularny trybie życia, wysypiajmy się, dbajmy o uzębienie, wspomagajmy się prebiotykami niekoniecznie tymi w postaci pigułki, nie zapominajmy o preparatach zawierających witaminę D.

Osłabiony, zmęczony, niedożywiony organizm, jest bardziej podatny na infekcje i dłużej regeneruje się.

Słynne powiedzenie leczony katar trwa 7 dni, a nieleczony tydzień nie do końca ma odzwierciedlenie w rzeczywistości. Jeśli katar nie mija po tygodniu, przeciąga się, zgłaszamy się do laryngologa, czyli lekarza który zajmuje się leczeniem chorób nosa i zatok. Niezależnie od rodzaju nieżytu wdroży odpowiednie leczenie by opanować objawy, poprawić komfort życia oraz by uniknąć powikłań. Pamiętajmy przewlekły nieżyt nosa jest dużym problemem dla pacjenta, ponieważ bardzo często znacznie ogranicza codzienne funkcjonowanie, wpływa na absencję w pracy lub w szkole oraz zmniejsza efektywność pracy. Prawidłowo przeprowadzona diagnostyka i skuteczna terapia wpływa na jakość życia chorego i wiąże się z aspektami ekonomicznymi.