Leki antyhistaminowe
Leki antyhistaminowe – czy są nadzieją w leczeniu świądu?
Najbardziej problematycznym objawem u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry jest świąd, na którego odpowiedzią jest drapanie. Odruch ten może powodować uszkodzenia skóry przez co często dochodzi do zakażeń bakteryjnych.
Justyna Jurkowska
Najbardziej problematycznym objawem u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry jest świąd, na którego odpowiedzią jest drapanie. Odruch ten może powodować uszkodzenia skóry przez co często dochodzi do zakażeń bakteryjnych. Drapanie jest czynnością, którą nie zawsze wykonujemy świadomie a w przypadku chorych na AZS, może być utrwalona, mimo braku odczuwalnego świądu. Drapanie jest rejestrowane przez skórę jako ból o niskim natężeniu. Ulga jest niestety krótkotrwała, drapanie uszkadza warstwę naskórka i prowadzi do zwiększenia przeznaskórkowej utraty wody oraz suchości. Wiele czynników zewnętrznych jak i substancji produkowanych w organizmie jest w stanie wywołać świąd. Największą rolę w tym procesie przypisuje się histaminie.1 W starszych publikacjach, histamina była uznawana za jeden z ważniejszych czynników w patogenezie AZS, stąd częste rekomendacje leków antyhistaminowych przez lekarzy.
Histamina jest związkiem naturalnie produkowanym w organizmie i pełni funkcję przekaźnika. Dzięki jej łączeniu się z receptorami, wywołuje kaskady różnych reakcji: procesu zapalnego, reakcji alergicznej, jest neuroprzekaźnikiem i pobudza wydzielanie kwasu żołądkowego. Wyróżnia się 4 receptory histaminowe o nazwach H1, H2, H3 i H4. W zależności od tego, z którym z nich połączy się histamina, pobudza ona konkretne procesy. Połączenie tego przekaźnika z receptorem H1 powoduje objawy reakcji alergicznej takie jak: obrzęk, powstanie pęcherzy poprzez zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych, spadek ciśnienia, świąd i dodatkowo skurcz mięśni przewodu pokarmowego, skurcz macicy, skurcz oskrzeli charakterystyczny dla astmy. Histamina wywołująca objawy skórnej triady alergicznej magazynowana jest między innymi w keratynocytach, czyli komórkach naskórka oraz w mastocytach – komórkach zapalnych. Receptor H2 występuje między innymi w błonie śluzowej żołądka i połączenie histaminy skutkuje zwiększeniem wydzielania soku żołądkowego. Blokery receptora H2 używane są w celu leczenia zgagi. Jednym z nich jest ranitydyna, zawarta w leku Ranigast. Pobudzenie receptora H3 skutkuje zmniejszeniem wydzielania histaminy (jest to mechanizm wewnętrznej regulacji), natomiast receptor H4, najmniej poznany, odpowiada za efekty układu odpornościowego.
Dokładna rola histaminy w patogenezie AZS pozostaje nieznana. Upatruje się w niej działania wywołującego świąd, ze względu na jej podwyższone stężenie we krwi i zwiększenie ilości mastocytów (komórek zapalnych) w skórze u pacjentów z AZS, przez co zostało wywnioskowane, że świąd, chociaż w jakimś stopniu, wywołany jest przez ten przekaźnik.
Histamina jest związkiem naturalnie produkowanym w organizmie i pełni funkcję przekaźnika. Dzięki jej łączeniu się z receptorami, wywołuje kaskady różnych reakcji: procesu zapalnego, reakcji alergicznej, jest neuroprzekaźnikiem i pobudza wydzielanie kwasu żołądkowego.
Leki antyhistaminowe blokujące receptor H1 – temu receptorowi poświęcimy uwagę – dzielą się na 3 generacje. Pierwsza generacja zawiera substancje, które przechodzą przez barierę krew-mózg, działając w ośrodkowym układzie nerwowym. Ponadto wykazują aktywność w kierunku receptorów dla acetylocholiny, serotoniny, dopaminy i adrenaliny, co wiąże się z wystąpieniem działań niepożądanych. Co ciekawe, działania te można wykorzystać w leczeniu innych chorób, na przykład w regulacji snu. W tym przypadku stosuje się hydroksyzynę. W chorobach błędnika wykorzystywany jest dimenhydrynat, który oprócz działania przeciwalergicznego działa przeciwwymiotnie i znajduje się w leku Aviomarin. Do substancji z pierwszej generacji zalicza się: hydroksyzynę (syrop i tabletki Hydroxyzinum), difenhydraminę (krople do oczu Betadrin), klemastynę (Clemastinum WZF), dimentinden (Fenistil krople i żel, Foxill żel), ketotifen (Ketotifen WZF), prometazynę (Diphergan tabletki i syrop, Polfergan syrop), cyproheptadyna (Peritol tabletki). Do najczęstszych działań niepożądanych tych leków zalicza się senność, otępienie, zaburzenia koordynacji ruchowej. Rzadziej występujące i łagodniejsze w przebiegu działania to zaburzenia ze strony układu pokarmowego, drżenia mięśni, zawroty głowy, suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia i trudności w oddawaniu moczu. Można także zaobserwować wzrost apetytu.
Leki antyhistaminowe drugiej generacji bardzo słabo lub w ogóle nie przenikają do ośrodkowego układu nerwowego, przez co wykazują w małym stopniu lub nie wykazują działań niepożądanych takich jak np. senność czy suchość w ustach. Należą do nich: cetyryzyna (Allertec, Alermed, Alerzina, Allertec, Amertil, Amertil Bio, Cetip, Cetix, Letizen, Zyrtec), loratadyna (Claritine, Claritine Allergy, Flonidan, Flonidan Control, Loratan), rupatadyna (Alerprof, Rupafin, Rupaller, Rupurix) i azelastyna (z tą substancją występują głównie krople do oczu i nosa – Allergodil, Acatar Allergy).
Trzecią generacją określa się najnowsze leki antyhistaminowe, które mają cechy leków z drugiej generacji – lewocetyryzynę (Cezera, Contrahist, Lirra, Xyzal, Zyx i Zyx Bio), desloratadynę (Delortan, Aerius, Aleric Deslo Active, Dasselta, Delortan, Deslodyna, Dynid, Hitaxa, Jovesto) feksofenadynę (Telfexo, Allegra, Fexofast, Telfast) i bilastynę (Clatra). Są jednak wysoko swoiste dzięki czemu działania niepożądane ograniczone są do minimum a czas działania tych leków jest wydłużony, przez co przyjmuje się je raz dziennie.
Mimo istnienia na rynku wielu preparatów z wymienionymi wyżej substancjami antyhistaminowymi, brakuje dowodów na ich skuteczność w leczeniu świądu w atopowym zapaleniu skóry.2 Amerykańskie Stowarzyszenie Dermatologiczne już w 2014 roku przestało rekomendować leki przeciwalergiczne w celu łagodzenia tego objawu3. AAD twierdzi także, że substancje te, w szczególności z pierwszej generacji i stosowane doraźnie, mogą być przydatne w celu regulowania snu i zmniejszenia występującego świądu w nocy. Jakość dowodów co do tej rekomendacji jest jednak niska i u każdego pacjenta powinna zostać rozpatrzona indywidualnie. Nie kwestionuje się zastosowania tych leków w leczeniu pokrzywki czy alergicznego nieżytu nosa, które bardzo często współistnieją z atopowym zapaleniem skóry, ze względu na występowanie marszu alergicznego.4 Interesująca wydaje się również teoria, że świąd w atopowym zapaleniu skóry wywołany jest histaminą obecną w ośrodkowym układzie nerwowym, niż tą, która znajduje się bezpośrednio w komórkach naskórka. Najlepsze badanie, przeprowadzone przez Cochrane wskazuje jednak na brak wystarczających dowodów do rutynowej rekomendacji i przepisywania leków antyhistaminowych u pacjentów z AZS.5 Dodatkowo wskazuje na, niestety, niską jakość badań klinicznych związanych ze stosowaniem tych substancji w celu redukcji świądu. Histamina prowadzi jednak do występowania zaczerwienienia i obrzęków skóry spowodowanych reakcją alergiczną oraz jej działanie prozapalne jest niezaprzeczalne.
Justyna Jurkowska
Magister farmacji, studiowała na Wydziale Farmaceutycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na specjalistycznym bloku – Farmacja Kliniczna. Była przewodnicząca Koła Naukowego Opieki Farmaceutycznej „Panaceum”. Brała udział w przeglądach lekowych, szkoleniach pilotażu Opieki Farmaceutycznej z największym portalem dla farmaceutów opieka.farm. Promotorka opieki farmaceutycznej, jako skutecznego narzędzia pomagającego w optymalizacji farmakoterapii pacjenta oraz lepszej współpracy z lekarzami.
Przypisy
1.Buddenkotte J, Maurer M, Steinhoff M. Histamine and antihistamines in atopic dermatitis. Adv Exp Med Biol. 2010;709:73-80.
2.Sher LG, Chang J, Patel IB, Balkrishnan R, Fleischer AB Jr. Relieving the pruritus of atopic dermatitis: a meta-analysis. Acta Derm Venereol. 2012 Sep;92(5):455-61. 3.Sidbury R, Davis DM, Cohen DE, et al. Guidelines of care for the management of atopic dermatitis: section
3. Management and treatment with phototherapy and systemic agents. J Am Acad Dermatol. 2014;71(2):327-349.
4.He A, Feldman SR, Fleischer AB Jr. An assessment of the use of antihistamines in the management of atopic dermatitis. J Am Acad Dermatol. 2018 Jul;79(1):92-96.
5. Matterne U, Böhmer MM, Weisshaar E, Jupiter A, Carter B, Apfelbacher CJ. Oral H1 antihistamines as ‘add-on’ therapy to topical treatment for eczema. Cochrane Database of Systematic Reviews 2019, Issue 1. Art. No.: CD012167.