Kontrolować ryzyko
Czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia chorób atopowych.
Jonanna Jamroz-Brzeska
Światowa częstość występowania chorób alergicznych wzrasta. Dzieje się tak w wyniku złożonych interakcji pomiędzy genami a środowiskiem. Co zatem raportuje nauka? Jak zwiększyć szansę nienarodzonego dziecka na życie bez choroby atopowej?
Badania pokazują związek między wzrostem chorób alergicznych a coraz bardziej nowoczesnym stylem życia społeczeństw zachodnich, który charakteryzuje się zwiększoną urbanizacją, dłuższym czasem spędzonym w pomieszczeniach i powszechnym stosowaniem antybiotyków [1,2]. Istnieje pokaźna ilość raportów i badań, które wskazują nam coraz dokładniej jakie czynniki oznaczają większą szansę na astmę, atopowe zapalenie skóry czy alergie pokarmowe dla płodu.
Czynniki ryzyka
Dym tytoniowy, za pośrednictwem wielu mechanizmów, prowadzi do wzrostu stężenia IgE i, w konsekwencji, do rozwoju chorób atopowych (alergii) i astmy.
Po pierwsze tytoń. Czynne i bierne palenie wpływa niekorzystnie na organizm kobiety ciężarnej i rozwijającego się płodu. U kobiet palących częściej zdarzają się porody przedwczesne, a u ich potomstwa znamiennie częściej występują cechy wewnątrzmacicznego zahamowania rozwoju (tzw. dystrofa wewnątrzmaciczna) i wady wrodzone. Dzieci te częściej także umierają w okresie okołoporodowym. Dym tytoniowy, za pośrednictwem wielu mechanizmów, prowadzi do wzrostu stężenia IgE i, w konsekwencji, do rozwoju chorób atopowych (alergii) i astmy. Ponadto, składniki dymu tytoniowego aktywują makrofagi i komórki dendrytyczne. To dotyczy też dymu przenoszonego na ubraniach czy rękach po paleniu na zewnątrz. [12] Zgodnie z ostatnio opublikowanymi wynikami badań, ekspozycja dziecka na dym tytoniowy podczas ciąży jest przyczyną zaburzeń wrodzonej odporności nieswoistej oraz innych mechanizmów odpornościowych. Zaburzenia odporności nieswoistej oznaczają nieprawidłowe funkcjonowanie barier takich jak naskórek i nabłonek błon śluzowych – na przykład w nosa czy oskrzeli, ale także jelit. Efektem hamującego działania składników dymu tytoniowego na układ odpornościowy jest większa skłonność do zakażeń dróg oddechowych oraz reakcji alergicznych ze strony układu oddechowego i pokarmowego. Zwłaszcza w pierwszym roku życia.
Ftalany (plastyfikatory) to substancje podejrzewane o wywoływanie m.in. astmy i alergii, a także innych przewlekłych chorób u dzieci. Ftalan dibutylu wchłania się do organizmu przez układ oddechowy oraz pokarmowy, nie ulega kumulacji i jest wydalany głównie z moczem. Ftalany występują w żywicach ftalanowo-glicerynowych, w kosmetykach, tworzywach sztucznych, zabawkach, sprzęcie medycznym, opakowaniach do żywności i materiałach budowlanych. Ftalany o wysokiej masie cząsteczkowej dodaje się do podłóg, pokryć dachowych, zabawek, opakowań czy ubrań. Ftalany o niskiej masie stosowane są w klejach, detergentach, kosmetykach, tabletkach, kapsułakch i produktach do pielęgnacji ciała. Ftalany bardzo łatwo rozpuszczają się w ślinie, stąd zakaz ich stosowania do produkcji zabawek. Zabawki oznaczone symbolem CE powinny być wolne od ftalanów (przebadane pod kątem zgodności z dyrektywą 2009/48/ WE). Niemniej ftalanów możemy spodziewać się w niemal każdym plastikowym wyrobie, szczególnie supertanim, produkowanym poza Unią Europejską. Szukajmy oznaczeń DEHP, BBP, BDP na produktach, które kupujemy. Udowodniono, że wyższe stężenia ftalanu monobenzylu w moczu u matek w ciąży związane były z ryzykiem alergii pokarmowej a ftalanu monoetyloheksylu z występowaniem świstów u dzieci w ciągu pierwszych 2 lat życia dziecka [3].
Stres matyczny w ciąży zwiększa produkcję cytokin proalergicznych i prozapalnych, zwiększa poziom IgE, zmniejsza aktywność dehydrogenzay 11B-hydroksysteroidowej typu 2, która reguluje poziom kortyzolu oraz zaburza stosunek glutatuon łożyskowego do glutationu utlenionego. Poprzez te mechanizmy stres w ciąży zwiększa szansę na wystąpienie chorób alergicznych u potomstwa [4].
Dieta przyszłej mamy. Interesującym zagadnieniem jest wpływ odżywienia ciężarnej na rozwój chorób alergicznych u płodu. Wykazano, że u ciężarnych eksponowanych na głód w pierwszym i drugim trymestrze ciąży dzieci miały zwiększone ryzyko obturacyjnej choroby dróg oddechowych. Dieta kobiety ciężarnej ma istotne znaczenie nie tylko w kontekście dostarczenia odpowiedniej ilości kalorii, ale także witamin i mikroelementów niezbędnych do rozwoju układu immunologicznego. Restrykcja przyjmowania białka w ciąży także zwiększa ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej u dziecka. Z drugiej strony z badań nadmierne przybieranie na wadze wynika, że w czasie ciąży związane jest ze wzrostem ryzyka astmy i świstów u dziecka. Nadwaga i otyłość, podobnie jak alergia, stanowią coraz większy problem w krajach rozwiniętych. Także stosowanie paracetamolu oraz antybiotyków przez kobiety w ciąży jest związane z rozwojem astmy u dzieci. Z kolei inne badania ukazały, że wyższa masa urodzeniowa dziecka oraz poród przedwczesny mogą stanowić czynniki predysponujące do wystąpienia ABMK.
Wczesny kontakt z dużą ilością bakterii, jak ma miejsce na gospodarstwach wiejskich czy w czasie porodu naturalnego procentuje niższym ryzykiem astmy.
Jak się chronić?
W układzie immunologicznym kobiet w ciąży zachodzą duże zmiany. W czasie ciąży układ odpornościowy nastawiony jest na produkcję przeciwciał IgG, skierowanych przeciwko różnym białkom pokarmowym zależnym od diety matki. Przeciwciała przenikają przez łożysko i programują rozwijający się układ odpornościowy dziecka. Przeciwciała te wzbudzają mechanizmy tolerancji wobec pokarmów, które matka spożywa. Podobne mechanizmy powstają po kontakcie z alergenami wziewnymi. Kontakt z nimi wzbudza tolerancję u dziecka. Dlatego wszystko z czym zetknie się matka w czasie ciąży, oddziaływuje poprzez mechanizmy immunologiczne na rozwijające się dziecko i kształtuje jego odporność.
Nie ma dowodów na to, że spożywanie pokarmów alergizujących podczas ciąży zwiększa ryzyko astmy.
Ostatnie badania wykazały, że – spożywanie mleka , orzechów, ryb w czasie ciąży związane jest z mniejszym ryzykiem chorób alergicznych u dzieci.
Ekspozycja na środowisko wiejskie, poprzez endotoksyny bakteryjne, zmniejsza rekatywność układu immunoglocznwego na alergeny przez aktywację receptorów odporności wrodzonej. Wykazano zależność pomiędzy wielkością ekspozycji na środowisko wiejskie a odpowiedzią typu Th1 i Treg. Wczesny kontakt z dużą różnorodnością i ilością bakterii, np. gospodarstwa wiejskie, poród naturalny, jest związany z niższym ryzykiem astmy.
Szczepienia. Nie ma dowodów na związek pomiędzy szczepieniami a rozwojem astmy u dzieci.
Posiadanie zwierząt. Osoby nienależące do grup ryzyka wystąpienia alergii nie powinny unikać posiadania zwierząt domowych. Niemieckie Towarzystwo Alergologiczne zaleca unikanie ekspozycji na alergeny kota w grupach wysokiego ryzyka. Nie ma jednoznacznych dowodów, że kontakt z psami zwiększa ryzyko chorób alergicznych. Nadal nie wiele wiadomo co dokładnie wpływa na rozwój chorób alergicznych, jest to cały czas badane. Warto na pewno stosować się, w miarę możliwości, do poniższych rad:
Czego warto unikać w okresie ciąży:
1. Dymu tytoniowego
2. Kontaktu z ftalanami
3. Cięcia cesarskiego jeśli nie ma wskazań
4. Nadmiernego stresu
5. Stosowania parcetamolu iantybiotyków szerokowidmowych
6. Spalin samochodowych
Jonanna Jamroz-Brzeska
Jestem absolwentką Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Jestem doktorantką w Katedrze Immunologii Klinicznej i Alergii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi oraz lekarzem w Klinice Immunologii i Alergii Centralnego Szpitala Klinicznego w Łodzi. Zajmuję się diagnostyką i leczeniem chorób alergicznych u dzieci i dorosłych. Specjalizuję się w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, astmy oskrzelowej, alergii pokarmowych oraz atopowego zapalenia skóry. Prowadzę prace badawcze dotyczące procesów starzenia układu oddechowego u pacjentów chorych na astmę oskrzelową celem określenia patogenezy tej choroby. Jestem członkiem Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI), Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Stowarzyszenia Pomocy Chorym na Astmę i Choroby Alergiczne.
Bibliografia
1. Environmental determinants of allergy and asthma in early life Alli son J. Burbank, Amika K. Sood, Matthew J. Kesic, David B. Peden, Michelle L. Hernandez J Allergy Clin Immunol. Author manuscript; available in PMC 2018 Jul 1.
2. Environmental exposures and mechanisms in allergy and asthma development. Murrison LB1,2, Brandt EB1, Myers JB1,2, Hershey J Clin Invest. 2019 Apr 1;129(4):1504-1515
3. Exposure to phthalates and bisphenol A are associated with atopic dermatitis symptoms in children: a time-series analysis. Kim EH, Jeon BH, Kim J, et al. Environ Health. 2017;16(1):24. Published 2017
4. MATERNAL STRESS AND ENVIRONMENTAL RISK FACTORS OF CHILDHOOD ASTHMA. Bakhtadze T1, Nemsadze K1, Beridze V1. Georgian Med News. 2018 Nov;(284):98-102.
5. Maternal smoking during pregnancy increases the risk of recurrent wheezing during the first years of life (BAMSE) Eva Lannerö, Magnus Wickman, Goran Pershagen, Show All Respiratory Research, 2006, Volume 7, Number 1, Page 1
6. Impact of perinatal environmental tobacco smoke on the develop ment of childhood allergic diseases. Yang HJ1. Korean J Pediatr. 2016 Aug;59(8):319-27. doi: 10.3345/ kjp.2016.59.8.319. Epub 2016 Aug 24.
7. Prenatal factors and the development of asthma.Rajesh Kumar Journal: Current Opinion in Pediatrics, 2008, Volume 20, Number 6, Page 682
8. Maternal smoking during pregnancy increases the risk of recurrent wheezing during the first years of life (BAMSE) Eva Lannerö, Magnus Wickman, Goran Pershagen, Show All Respiratory Research, 2006, Volume 7, Number 1, Page 1
9. Climate Change and Air Pollution: Effects on Respiratory Allergy. D’Amato, Pawankar, Vitale et al.; Allergy Asthma Immunol Res. 2016 Sep;8(5):391-5.
10. In utero ultrafine particulate matter exposure causes offspring pul monary immunosuppression. Rychlik KA1, Secrest JR2, Lau et all Environ Int. 2019 Jun 19;130:104872.
11. Maternal serum metabolome and traffic-related air pollution exposure in pregnancy. Yan Q1, Liew Z2, Uppal K3, Cui X4, Ling C1, Heck JE1, von Ehren stein OS1, Wu J5, Walker DI6, Jones DP7, Ritz B8.
12. Y. Arnson, Y. Shoenfeld, H. Amital “Wpływ dymu tytoniowego na odporność, zapalenie I procesy autoimmunologiczne, Dermatologia po dyplomie tom 1 nr 4, 2010 https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/635/ original/31-43.pdf?1481035129