Kiedy w brzuchu burczy a jelita dostają skurczy

Słów kilka o nietolerancji laktozy.
Anna Przyborska

Laktoza, inaczej zwana cukrem mlekowym C12H22O1 to dwucukier obecny w niektórych pokarmach mlecznych. Laktoza stanowi ważne źródło energii, a jej obecność w diecie zwiększa wchłanianie wapnia oraz wpływa korzystnie na florę bakteryjną jelit. Jej obecność w jadłospisie dba o prawidłowy stan błony śluzowej jelita grubego i wspiera układ odpornościowy.

Nietolerancja laktozy, niedobór laktazy, hipolaktazja to nadwrażliwość pokarmowa powodowana niedoborem lub brakiem laktazy. Laktaza to enzym niezbędny w procesie trawienia laktozy zawartej w mleku, zarówno ludzkim jak i innych ssaków np. w mleku krowim. Enzym ten jest wytwarzany nie tylko przez zwierzęta ale też rośliny, grzyby, bakterie i drożdże.

Typy nietolerancji laktozy

Zdolność trawienia laktozy fizjologiczni zmienia się w trakcie wzrastania. U większości ssaków jej trawienie zanika po zakończeniu okresu karmienia piersią. U człowieka produkcja laktazy najczęściej spada o 90% podczas pierwszych 4 lat życia, chociaż dokładny czas tych zmian jest osobniczo zmienny.

Pierwotna nietolerancja laktozy

Cześć ludzi posiada mutację genu kodującego która chroni przed zanikiem produkcji laktazy co pozwala im na bez problemową konsumpcję słodkiego mleka i jego przetworów przez całe życia. Mutacja ta występuje częściej w populacjach, które wcześnie udomowiły bydło. Większość ludzi pochodzenia północno-europejskiego posiada ową mutację, geny te ma około 93% Polaków i teoretycznie wytwarzają oni wystarczające ilości laktazy przez całe życie. Dla odmiany wśród ludzi pochodzących z Bliskiego Wschodu, Indii czy części Afryki niedobory laktazy są powszechne.

Nietolerancja wtórna

Geny nie warunkują bezproblemowego trawienia laktozy bo nietolerancja laktozy ma nie tylko podłoże genetyczne. Problemy z cukrem mlecznym mogą wynikać również z chorób układu pokarmowego. Stany zapalne jelit o etiologii wirusowej chociażby rotawirusowej, bakteryjnej, przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO) choroby pasożytnicze, alergie pokarmowe, niektóre choroby auto immunologiczne, kuracje antybiotykowe, niedożywienie, operacje jelit, radioterapie, niektóre leki czy alkohol mogą wtórnie prowadzić do uszkodzenia nabłonka jelitowego. Nietolerancja laktozy może również wynikać z całkowicie bezmlecznej diety, która obniża aktywność wydzielania laktazy.

Nietolerancja wrodzona/ alaktazja

Alaktazja jest niezwykle rzadka. Noworodek dotknięty tą przypadłością nie produkuje laktazy, objawy pojawiają się już przy pierwszym karmieniu. Nieleczony ten typ nietolerancji potencjalnie zagraża życiu i od pierwszych dni życia dziecko musi być żywione sztucznymi preparatami pozbawionymi cukru mlecznego.

Względny niedobór laktazy pojawia się również praktycznie u wszystkich wcześniaków urodzonych przed 34. tygodniem wieku płodowego. Zwykle nie ma istotnego znaczenia klinicznego i nie wymaga leczenia.

Objawy nietolerancji laktozy

Osoby dotknięte nietolerancją laktozy po zjedzeniu produktów mlecznych mają skurczowe bóle brzucha, przelewania, biegunki, wzdęcia, nadmiernie wytwarzają gazy jelitowe. Kolki niemowlęce nie są efektem nietolerancji laktozy ale nie można wykluczyć współistnienia obu problemów.

Diagnostyka nietolerancji

W diagnostyce nietolerancji laktozy największe znaczenie wodorowy test oddechowy, ma w którym dokonuje się pomiaru stężenia wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu laktozy. Inne badania wspomagające diagnostykę nietolerancji to badanie stolca Test Kerrego  — ocenia obecność niestrawionych cukrów redukujących (głównie laktozy) w stolcu, a niestrawiona laktoza powoduje zakwaszenie kału. Pewną informację może przynieść test doustnego podawania laktozy, a następnie oznaczenie stężenie glukozy we krwi. Badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy (LCT) pomaga wykluczyć hipolaktazję u dorosłych.

Leczenie nietolerancji laktozy polega na zmniejszeniu jej ilości lub jej wyeliminowaniu z diety.

Leczenie nietolerancji

Leczenie nietolerancji laktozy polega na zmniejszeniu jej ilości lub jej wyeliminowaniu z diety. Osoby z rzadką wrodzoną nietolerancją laktozy są skazane na całkowite zaprzestanie jej spożywania przez całe życie. Nietolerancja laktozy wywołana pierwotnym niedoborem laktazy rzadko ujawnia się u dzieci do ukończenia 2–3 roku życia. Jeżeli objawy pojawiają się wcześniej, należy rozważyć nietolerancję wtórną. Osoby mające pierwotną nietolerancję nie muszą całkowitej rezygnować ze wszystkich mlecznych przetworów. Kwaśne produkty jak np. kefir, zawierają niewielkie ilości laktozy, a także bakterie, które pomagają ją rozłożyć. Zwykle każdy musi znaleźć swój indywidulany próg tolerancji laktozy. Badania pokazały, że osoby dorosłe z hipolaktazją na ogół nie odczuwają dolegliwości po spożyciu w jednorazowej dawce pro duktów zawierających 5–10g laktozy. Taką ilość laktozy zawiera np. 100–200 ml mleka słodkiego. Ilość tolerowanej laktozy zwiększa się jak laktoza spożywana jest wraz z innym jedzeniem, a jej porcje rozłożone są w czasie.

Twarde sery praktycznie laktozy nie zawierają, wynika to z procesu produkcji. Z tego powodu nie warto wydawać więcej na ten „bez laktozy”. Na rynku dostępne są preparaty zawierające laktazę które wspomagają spożywanie i trawienie mlecznych przetworów. Regularne przyjmowanie małych ilości (1-2 łyżki) mleka dziennie może poprawić tolerancję dzięki wyhodowaniu odpowiedniej flory jelitowej. U osób z wtórną nietolerancją po pozbyciu się przyczyny problem nietolerancji laktozy mija bardzo szybko, nawet już po 1-2 miesiącach.

 

 

Zawartość laktozy w gramach w 100g wybranych produktów (na podstawie: Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B. iwsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.)

Czy nietolerancja laktozy jest alergią na mleko?

Nie! Niestety w mediach, portalach społecznościowych czy nawet poradnikach żywieniowych nierzadko panuje spore zamieszanie między nietolerancją laktozy, a alergią na mleko krowie. Nie brak w nich stwierdzeń typu „nie zawiera laktozy – jest bezpieczne dla alergików”. Nic bardziej mylnego, to tak nie działa. Alergia to reakcja układu odpornościowego na kontakt z alergenem, objawy alergii na mleko są inne niż nietolerancji. Dla przykładu objawów skórnych nie łączymy z nietolerancją laktozy za to z alergią owszem. Podanie produktu bezlaktozowego osobie z alergią na białka mleka może mieć fatalne konsekwencje. 

Podsumowując: nie odstawiamy laktozy gdy nie ma takiej konieczności! Stosowana w leczeniu eliminacja mleka i jego produktów z diety wiąże się ze zmniejszeniem podaży białka i wapnia, które są niezbędne do prawidłowego wzrastania i rozwoju dziecka. Układając dietę dla osoby z hipolaktazją należy uwzględniać produkty niezawierające laktozy, bogate przede wszystkim w wapń, witaminy B2 i B12 oraz w białko, cynk, magnez i potas. Ważne są także produkty bogate w witaminę D, która zwiększa przyswajalność wapnia.