Egzema, czyli choroby wypryskowe u dzieci – alergia czy nie?

Niezależnie od przyczyny powstania zmian skórnych, skóra z wypryskiem zawsze wymaga właściwego leczenia i pielęgnacji.
dr n. med. Magdalena Wołoszko – pediatra

Skóra dzieci znacząco różni się od skóry dorosłego. Jest cieńsza, a przez to bardziej wrażliwa, reaktywna. Grubość naskórka osoby dorosłej wynosi około 60-70 μm, noworodka urodzonego w terminie to 40-50 μm, a u wcześniaka wynosi zaledwie 20-30 μm. Taka grubość oraz mniejsza ilość połączeń międzykomórkowych sprzyja większej przepuszczalności naskórka dla wody, substancji drażniących czy szkodliwych oraz zaburzeniom regulacji temperatury ciała małego dziecka.

Skóra dziecięca często bywa problematyczna. Szacuje się, że 1 na 10 osób w wieku poniżej 18. roku życia cierpi z powodu objawów choroby wypryskowej.

Pod pojęciem egzemy, czyli wyprysku, kryje się wiele chorób o różnym podłożu. Objawy pojawiające się na skórze, czyli zaczerwienienie, grudnki i pęcherzyki zapalne pozostają te same.

Wyprysk, czyli egzema nie jest odrębną jednostką chorobową. Jest to objaw/cecha kliniczna mogąca występować w grupie chorób o odmiennej etiologii, czyli pochodzeniu. Najprościej można zdefiniować wyprysk, jako powierzchowny stan zapalny skóry, pojawiający się pod wpływem różnorodnych czynników. W obrazie klinicznym dominują zmiany w obrębie naskórka oraz górnych części skóry właściwej. Na skórze pacjenta pojawia się zaczerwienienie, obrzęk, czasami świąd lub uczucie pieczenia. Pełny obraz choroby to grudki i pęcherzyki zapalne. Zmianom tym może towarzyszyć sączenie, a co za tym idzie przysychanie ich w strupki.

Jakie są zatem rodzaje chorób wypryskowych?

Egzemą możemy nazwać różne postacie wyprysku, który powstał z odmiennych przyczyn. Odmianami wyprysku/ egzemy są najczęściej: wyprysk atopowy, wyprysk kontaktowy (alergiczny i niealergiczny), łojotokowy czy zawodowy.

Wyprysk atopowy ma podłoże uwarunkowane genetycznie, a w mechanizmie jego powstania biorą udział czynniki immunologiczne wyzwalane przez dany, uczulający alergen.

Wyprysk kontaktowy powstaje podczas bezpośredniego kontaktu skóry z zewnątrzpochodnym czynnikiem alergicznym (wyprysk kontaktowy alergiczny) lub powstaje wskutek podrażnienia skóry przez czynniki drażniące (wyprysk kontaktowy niealergiczny, z podrażnienia).  Wyprysk kontaktowy z podrażnienia może wystąpić u każdej osoby i jest zależny od siły i czasu działania na skórę czynnika drażniącego. Natomiast wyprysk kontaktowy alergiczny wystąpi jedynie u osób uczulonych i nawet przy niewielkim kontakcie z substancją alergizującą. Czynniki wywołujące wyprysk alergiczny lub wynikający z podrażnienia mogą być takie same i są nimi np. detergenty, woda, kosmetyki lub substancje zapachowe. Wykwity podstawowe na skórze będą takie same, czyli grudki, pęcherzyki, strupki z towarzyszącym rumieniem, obrzękiem, złuszczaniem. Wyprysk alergiczny nieodzownie wiąże się z uczuciem świądu, natomiast wyprysk kontaktowy niealergiczny raczej daje uczucie pieczenia, ściągnięcia, suchości skóry.

Jakie są najczęściej spotykane przyczyny wyprysku kontaktowego niealergicznego?

Detergenty

Drażniąco działają atrakcyjne w wyglądzie kolorowe, intensywnie pachnące kosmetyki/detergenty powszechnie dostępne w drogeriach, np. pieniące się, kolorowe płyny do kąpieli lub do mycia rąk, płyny do prania czy płukania tkanin. Mycie rąk i ciała dziecka w takich kosmetykach lub pranie ubranek w intensywnie pachnących detergentach niestety może doprowadzić do powstania podrażnień, rumienia, grudek, suchości i świądu skóry. Dodatkowo, wystąpieniu zmian skórnych sprzyja długa kąpiel, którą dzieci lubią, ale w trakcie której niestety dochodzi do rosnącej przepuszczalności naskórka, co przyczynia się do przesuszenia skóry oraz długiego kontaktu detergentu ze skórą, mogącego intensyfikować reakcję alergiczną. Dlatego jeśli u dziecka występują już różnorakie zmiany skórne, wskazana jest jedynie krótka kąpiel, najlepiej prysznicowa, z użyciem łagodnego emolientu.

Ślina

Kolejną przyczyną egzemy kontaktowej niealergicznej u dzieci może być obfite ślinienie, które występuje na przykład podczas ząbkowania, a także częste oblizywanie warg i skóry dookoła ust oraz ssanie kciuka i smoczka u niemowląt. Ślina oraz zawarte w niej enzymy trawienne podrażniają tę delikatną okolicę. Również sam alergizujący lub drażniący pokarm (np. ogórek kiszony) może powodować zapalenie i zaczerwienienie skóry tej okolicy.

Wiatr i mróz oraz słońce

Warunki pogodowe również odgrywają niebagatelną rolę w utrzymaniu właściwej kondycji skóry. Ekspozycja skóry odsłoniętej twarzy i dłoni na wiatr, mróz, czy nadmierną ilość promieniowania słonecznego sprzyja jej podrażnieniu i przesuszeniu. W efekcie skóra staje się sucha, łuszcząca, swędząca. Mogą pojawić się na niej grudki, pęcherzyki i nadżerki. Niezmiernie ważna jest wówczas prawidłowa ochrona skóry i jej pielęgnacja, aby zapobiec powstawaniu tych zmian.

Nieprzewiewne ubrania i obuwie

Noszenie tekstyliów i obuwia wykonanego ze sztucznych włókien, nieoddychających, niechłonących wilgoci sprzyja nadmiernemu poceniu, a to w efekcie może powodować wtórne podrażnienie skóry. Podrażnienie to mogą wywoływać również materiały użyte do produkcji obuwia takie jak gumy, kleje, garbniki, barwniki. Warto unikać tych czynników, zakładać chłonne skarpety wykonane z naturalnych włókien, w jasnych, pastelowych kolorach, gdyż ciemne barwniki częściej podrażniają skórę.

Pot, fałdy skórne i okolica pieluszkowa

Do powstania wypryskowych zmian skórnych u dzieci może dojść także w miejscach, gdzie znajdują się naturalne fałdy i zgięcia skórne, np. pachy, pachwiny, fałdy szyjne, wewnętrzna powierzchnia ud, okolica pieluszkowa. Wzmożona wilgotność tych miejsc oraz wysoka temperatura otoczenia mogą sprzyjać wystąpieniu zmian wyprzeniowych, włącznie z nadkażeniem grzybiczym, czyli drożdżakowym. Tego rodzaju zmiany wymagają konsultacji z lekarzem pediatrą lub dermatologiem oraz zastosowania właściwego leczenia. Bardzo ważne w tej dolegliwości jest częste wietrzenie skóry, czyli dostęp świeżego powietrza.

Co to jest alergia i jakie są najczęściej spotykane przyczyny alergicznego wyprysku kontaktowego?

Alergia to genetycznie uwarunkowana, wzmożona, nadmierna reakcja organizmu na kontakt z różnymi substancjami z otoczenia (kosmetyki, leki, pokarmy, pyłki, szczepionki, jady owadów). Rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, zwykle pierwsze objawy pojawiają się około 5.- 6. tygodnia życia. Alergenami powodującymi reakcję alergiczną mogą być powszechnie występujące czynniki, które u zdrowych osób nie wywołują takich reakcji. U chorego dziecka kontakt z nimi powoduje nieprawidłową i nadmierną reakcję układu immunologicznego (odpornościowego) i w efekcie wystąpienie objawów choroby. Najczęstszym objawem jest pojawienie się zmian skórnych w typowej lokalizacji zgięć stawów, policzków, powiek i skóry dookoła ust oraz nasilony świąd.

Wyprysk alergiczny, czyli alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest to choroba w której powstanie zaangażowany jest układ immunologiczny. Spowodowana jest alergenami kontaktowymi o silnych właściwościach uczulających.

Choroby alergiczne skóry mogą przybierać różne postacie, np.:

• atopowe zapalenie skóry (AZS, wyprysk atopowy, egzema atopowa),
• kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy, egzema kontaktowa),
• pokrzywka (reakcja natychmiastowa, która bywa bardzo niebezpieczna)

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry/egzema alergiczna może być wywołana przez różnorakie substancje, których w otoczeniu, już od samego momentu urodzenia dziecka, jest bardzo dużo. A wrażliwa, cienka i skłonna do zaczerwienień skóra maluszka łatwo ulega podrażnieniu. Aby móc uniknąć w miarę możliwości jak największej ilości alergenów warto je znać.

U dzieci do najczęstszych alergenów kontaktowych zaliczamy:

• Metale – zawarte między innymi w sztucznej biżuterii, kolczykach, bransoletkach, klamrach od pasków czy butów, metalowych zatrzaskach w ubrankach. Najczęściej uczulające metale to kobalt i nikiel. Warto zwrócić uwagę, że metale te mogą być również zawarte w opakowaniach na żywność, czyli w puszkach, naczyniach kuchennych niklowanych ze stali nierdzewnej. Dlatego żywność przechowywana w puszkach nie nadaje się do podawania dzieciom do 3.- 5. roku życia. Najzdrowsza jest świeża żywność, a konserwowana powinna być podawana dzieciom niezależnie od wieku jedynie sporadycznie, kiedy jest to konieczne.
• Farby i kleje powszechnie używane w otoczeniu.
• Gumy zawarte w ubraniach, obuwiu, zabawkach, ozdobach.
• Barwniki do tkanin i używane w kredkach, flamastrach, plastelinach.
• Kosmetyki, perfumy, zapachy do domów.

Leczenie i pielęgnacja skóry z egzemą/wypryskiem

Niezależnie od przyczyny powstania zmian skórnych, skóra z tym problemem wymaga właściwego leczenia i pielęgnacji. Kluczowe znaczenie ma poznanie i unikanie ekspozycji na dany czynnik drażniący czy uczulający. Niebagatelną, uzupełniającą rolę ma również zastosowanie właściwego preparatu łagodzącego.

Główne cele terapii skóry dotkniętej problemem wyprysku:

• zastosowanie na zlecenie lekarza leku przeciwzapalnego w przypadku występowania ostrego stanu zapalnego (najczęściej miejscowe glikokortykosteroidy i niesteroidowe leki przeciwzapalne),
• odbudowa naturalnej bariery naskórkowej,
• unikanie nawrotów i wydłużenie okresów remisji choroby.

Oprócz celowanego leczenia ostrego stanu zapalnego lekiem przeciwzapalnym, zaleconym przez dermatologa doświadczonego w leczeniu skóry dziecięcej, powinno się jednocześnie stosować preparaty wspomagające. Świetnie nadają się do tego emolienty do skóry suchej i atopowej. Stosowanie ich ma na celu wspomaganie działania leków miejscowych, odbudowę bariery ochronnej skóry oraz zapobieganie nawrotom choroby i wydłużanie remisji, czyli czasu w którym objawy choroby ustąpiły. Odpowiedni produkt, najlepiej wyrób medyczny, ma za zadanie zmniejszyć zaczerwienienie, suchość, łuszczenie i świąd skóry zmienionej chorobowo, jednocześnie odbudować uszkodzoną barierę naskórkową. W przypadku występowania ostrego stanu zapalnego skóry oprócz leków przeciwzapalnych dermatolodzy w trakcie farmakoterapii rekomendują stosowanie emolientów na obszary występowania egzemy, a także na miejsca wymagające intensywnego nawilżenia i natłuszczenia. Dzięki zastosowaniu kremu o bogatej emolientowej formule tworzy się na powierzchni skóry naturalny płaszcz ochronny, co zapobiega utracie wilgoci, przywrócony zostaje odpowiedni poziom nawilżenia oraz poprawia się elastyczność skóry. W efekcie stopniowo leczenie może być zastąpione regularnym stosowaniem emolientu.

Najczęściej intensywnej pielęgnacji wymagają miejsca zgięć łokciowych i kolanowych, skóra wokół ust, powieki, policzki i skóra dłoni. Krem ma za zadanie stworzyć na powierzchni skóry naturalny płaszcz ochronny, zabezpieczający przed działaniem drażniących czynników zewnętrznych, alergenów i drobnoustrojów patogennych. Warto zwrócić uwagę na to, czy dany wyrób medyczny jest bezpieczny i odpowiedni dla wieku dziecka. Na rynku dostępne są bezpieczne preparaty dopuszczone do stosowania już od 1. dnia życia.

Skóra z problemem wyprysku/egzemy wymaga stałej pielęgnacji nawet w okresach poprawy czy całkowitego ustąpienia zmian skórnych. Ma to na celu podtrzymanie remisji i profilaktykę ponownego pojawiania się uciążliwych zmian skórnych. Dlatego warto regularnie stosować emolienty odpowiednio dobrane do rodzaju skóry, jej skłonności i potrzeb.

Emolienty i ich kluczowe znaczenie w wspomaganiu leczenia egzemy

Bardzo skuteczne w wspomaganiu leczenia farmakologicznego są nowoczesne, oparte na naturalnych olejach emolienty, które odgrywają ogromną rolę w łagodzeniu i ograniczaniu objawów egzemy.

Naturalne oleje tworzą na powierzchni skóry naturalny płaszcz ochronny, który jednocześnie zapobiega utracie wody z naskórka, ale przede wszystkim chroni skórę przed działaniem czynników zewnętrznych, w tym substancji drażniących i alergenów. Z dobroczynnych zalet stosowania olei naturalnych w emolientach można wymienić działanie przeciwświądowe, a także łagodzące zaczerwienienia i podrażnienia (olej konopny), a nawet przeciwzapalne (co ciekawe, nasz rodzimy olej rzepakowy, czyli olej canola, charakteryzuje się działaniem przeciwzapalnym). Pożądanymi składnikami w emolientach, mających wspomagać leczenie egzemy są także ceramidy, pomagają one uzupełnić braki w naturalnej warstwie ochronnej. Są one kluczowym składnikiem, który wspiera odbudowę bariery ochronnej oraz przywraca jej kluczowe funkcje. Do odpowiedniego funkcjonowania bariery naskórkowej potrzebna jest właściwa flora bakteryjna skóry, czyli mikrobiom. Prebiotyki wchodzące w skład nowoczesnych emolientów wspomagają utrzymanie równowagi pomiędzy dobroczynnymi mikroorganizmami naskórka, a ograniczeniem liczebności patogennych drobnoustrojów obecnych w chorobach skóry, np. Staphylococcus aureus czy Malessezia species w AZS.