Dieta eliminacyjna

Jak prawidłowo wykluczać produkty z jadłospisu  i czy dieta eliminacyjna zawsze oznacza to samo?

Kiedy zauważamy u siebie objawy mogące świadczy o reakcji alergicznej, zwykle pierwsze podejrzenia padają na spożywane przez nas pokarmy. Czasem na własną rękę szukamy przyczyny problemów i kolejno wykluczamy poszczególne produkty z naszej diety. Właściwe postępowanie obejmuje jednak złożony proces diagnostyczny oraz przemyślane zmiany w codziennej diecie.
Adriana Szulińska

Diagnostyka alergii pokarmowych bywa trudna. Objawy nie zawsze występują bezpośrednio po spożyciu pokarmu, który je wywołuje lub pojawiają się tak często, że nie jesteśmy w stanie ustalić z jakim dokładnie produktem są związane. Jeśli będziemy na własną rękę podejmować próby rozwiązania tego problemu i eliminować kolejne produkty z naszej diety, może okazać się, że wkrótce stanie się ona monotonna i bardzo uboga w wartości odżywcze. Dlatego też w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z niepożądaną reakcją na pokarmy, pierwsze kroki należy skierować do lekarza. Przeprowadzi on wywiad dotyczący uwarunkowań rodzinnych w kontekście występowania alergii pokarmowych i przeanalizuje występują ce objawy. Na tej podstawie zdecyduje o najlepszej metodzie diagnostycznej i zaleci postępowanie najodpowiedniejsze w danym przypadku. Zwróci także uwagę na już występujące problemy zdrowotne i niedobory pokarmowe oraz pokieruje leczeniem tak, aby ewentualne eliminacje nie miały niekorzystnego wpływu na zdrowie.

Bardzo ważną rolą pacjenta bądź – jeśli jest on dzieckiem – jego rodziców jest rzetelne prowadzenie dzienniczka żywieniowego. Polega on na notowaniu wszystkich spożywanych pokarmów i napojów.

Właściwa diagnostyka

Obok takich metod jak testy skórne czy badania krwi, najczęściej stosowaną, a zarazem dającą najbardziej użyteczne rezultaty, metodą diagnostyczną jest wykluczenie poszczególnych pokarmów, a następnie ponowne ich wprowadzenie do jadłospisu i obserwacja reakcji organizmu. Dieta eliminacyjna na tym etapie ma za zadanie całkowite wyciszenie dokuczliwych objawów oraz regenerację błon śluzowych przewodu pokarmowego. Należy pamiętać, że dieta stosowana w celach diagnostycznych jest dietą wymagającą dyscypliny, ale stosowana jest przez stosunkowo krótki czas. Zwykle, kiedy objawy alergii wy stępują dosyć często lub bez przerwy, może okazać się, że problem stanowi jakiś produkt spożywany na co dzień. Wtedy na 2-3 tygodnie eliminujemy z diety wszystkie naj popularniejsze alergeny, które do tej pory występowały w jadłospisie. Ważne jest, aby usunąć je całkowicie, nawet ich śladowe ilości znajdujące się najczęściej w żywności przetworzonej. Rozpoczynając dietę diagnostyczną, należy upewnić się, że będzie ona mogła przebiegać bez żadnych zakłóceń. Wyjście ze znajomymi, przyjęcie rodzinne czy wyjazd wakacyjny – są to sytuacje, kiedy niezwykle trudno jest przestrzegać restrykcyjnych zaleceń. W wielu przypadkach konieczne będzie samodzielne przygotowywanie posiłków z użyciem dozwolonych składników i zabieranie wszędzie pudełek z jedzeniem. Nie jest wskazane, aby wielokrotnie rozpoczynać i przerywać dietę eliminacyjną, ponieważ może to prowadzić do rozwoju większej ilości nietolerancji i znacznie utrudniać rozpoznanie kłopotliwego produktu. Bardzo ważną rolą pacjenta bądź – jeśli jest on dzieckiem – jego rodziców jest rzetelne prowadzenie dzienniczka żywieniowego. Polega on na notowaniu wszystkich spożywanych pokarmów i napojów. Warto to robić na bieżąco, ponieważ później dokładne odtworzenie jadłospisu w pamięci bywa kłopotliwe i łatwo jest coś przeoczyć. Jeśli używamy produktów przetworzonych, warto zachować ich etykiety, aby można było ocenić czy nie zawierały składnika, który mógłby spowodować wystąpienie objawów. Producenci mają obowiązek podawać na etykiecie zawarte w produkcie najpopularniejsze alergeny – wyróżnioną czcionką. Prowadzenie dzienniczka nie powinno ograniczać się tylko do spisu spożywanych posiłków. Niektóre objawy alergii pokarmowej pojawiają się bowiem dopiero wtedy, gdy zajdą dodatkowe okoliczności związane ze stylem życia. Należy więc zaznaczyć ewentualne pory treningów czy zwrócić uwagę na stresujące sytuacje, jakie mogły mieć miejsce danego dnia. Ponowne wprowadzanie wykluczonych produktów do diety powinno odbywać się stopniowo. Każdy z nich wprowadzamy oddzielnie, zaczynając od małych ilości. Zapisujemy czas pojawienia się ewentualnych objawów. Jest to ważne, ponieważ w przypadku reakcji o charakterze opóźnionym może być trudno w późniejszym czasie skojarzyć podanie konkretnego pokarmu z reakcją alergiczną. Próby prowokacji nigdy nie przeprowadzamy na własną rękę. Zawsze powinna być poprzedzona konsultacją z lekarzem, który oceni, czy taką próbę można przeprowadzić w domu. Niektóre reakcje alergiczne są bowiem na tyle silne, że pierwsze po przerwie podanie alergenu powinno mieć miejsce pod kontrolą lekarza, który będzie mógł udzielić pomocy w przypadku wystąpienia wstrząsu.

Jeśli używamy produktów przetworzonych, warto zachować ich etykiety.

Dieta eliminacyjna nie jest na zawsze

Rzadko zdarza się tak, że konieczne jest trwałe wykluczenie z diety wielu produktów. Większość z nich może zostać ponownie wprowadzona do jadłospisu po rozpoznaniu właściwego alergenu. W przypadku gdy występuje alergia na wiele produktów lub gdy identyfikacja właściwego alergenu nie powiodła się, a reakcja alergiczna nie jest silna, warto rozważyć wprowadzenie diety rotacyjnej, która polega na spożywaniu określonych pro duktów w takich ilościach i odstępach czasowych, aby nie powodowało to wystąpienia objawów. Dzięki takiemu rozwiązaniu można zachować jak największą różnorodność diety. Jest to o tyle ważne, że długotrwałe eliminowanie z diety poszczególnych produktów, przy nieumiejętnym zbilansowaniu diety, może prowadzić do poważnych niedoborów żywieniowych. Warto także zaznaczyć, że jeśli już uda nam się wykryć czynnik powodujący reakcję alergiczną, nie zawsze oznacza to, że powinien być on usunięty z diety na stałe. Zwłaszcza w przypadku dzieci znane jest zjawisko nazywane „wyrastaniem z alergii”. Okres stosowania diety eliminacyjnej ustalany jest zwykle indywidualnie w zależności od wieku czy natężenia objawów. Po pewnym czasie – zwykle jest to kilka miesięcy – dany produkt wprowadza się do diety ponownie, aby sprawdzić, czy nadal wywołuje niepożądaną reakcję. Kiedy nie musimy już przestrzegać diety diagnostycznej, która jest bardzo restrykcyjna, może okazać się, że niektóre produkty z wcześniej eliminowanej grupy mogą być spożywane bez wywoływania objawów. Na przykład osoby ze stwierdzoną alergią na białko mleka krowiego czasami mogą bez obaw spożywać fermentowane produkty mleczne, a osoby z alergią na orzechy czy niektóre owoce mogą natomiast spożywać je w formie przetworzonej termicznie.

Eliminacja to nie wszystko

Prawidłowy rozwój (w przypadku dzieci), a także zdrowie i dobre samopoczucie są uwarunkowane przez odpowiednią podaż składników odżywczych, takich jak białko, dobre tłuszcze i węglowodany oraz witaminy i składniki mineralne. Kiedy jadłospis jest urozmaicony i znajdują się w nim wszystkie grupy produktów, wtedy prawidłowe zbilansowanie diety nie jest wcale wyzwaniem. Jeśli jednak niezbędne są eliminacje, staje się to znacznie trudniejsze. Często zapominamy bowiem, że gdy wykluczamy z diety określone produkty, musimy zwrócić szczególną uwagę na to, aby znalazły się w niej ich zamienniki, zawierają ce takie same składniki odżywcze. W przeciwnym wypadku narażamy się na niedobory żywieniowe, które mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Właśnie niedobory składników odżywczych są szczególnie niebezpieczne, gdy pojawiają się u dziecka lub nastolatka, ponieważ mogą powodować zaburzenia rozwojowe. Na przykład, częste w przypadku alergii pokarmowej, wykluczenie produktów mlecznych pociąga za sobą ryzyko nie doboru wapnia, który jest niezbędny dla prawidłowego wzrostu dziecka. Niedobór tego składnika upośledza rozwój kości, ale może także skutkować zwiększonym ryzykiem próchnicy zębów czy nieprawidłowym ząbkowaniem. Dlatego niezwykle ważne jest, aby unikać niepotrzebnych eliminacji i obserwować jakie maksymalne ilości poszczególnych produktów mogą być spożywane.

Gdy konieczne jest wprowadzenie w diecie radykalnych zmian, dobrze jest zasięgnąć rady dietetyka, który pomoże w skomponowaniu pełnowartościowych posiłków i zaproponuje najodpowiedniejszy, dostosowany do stanu zdrowia i stylu życia sposób odżywiania. Przy rozległych eliminacjach konieczna może się także okazać suplementacja poszczególnych witamin i składników mineralnych lub włączenie do diety preparatów hipoalergicznych zastępujących niektóre posiłki.

 

 

Adriana Szulińska Absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym oraz psychodietetyki w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Nieustannie poszerza swoją wiedzę oraz zdobywa nowe umiejętności, uczestnicząc w kursach i szkoleniach specjalistycznych, m.in. w temacie żywienia małych dzieci, poradnictwa żywieniowego dla całej rodziny, dietoterapii w poszczególnych stanach chorobowych. Prowadzi indywidualne konsultacje dietetyczne zarówno dla osób dorosłych, jak i dzieci, a także wykłady m.in dla młodzieży szkolnej, rodziców małych dzieci oraz dla osób starszych. Autorka tekstów o tematyce żywieniowej oraz współautorka artykułów naukowych z zakresu żywienia klinicznego oraz chorób metabolicznych. Posiada tytuł Specjalisty Polecanego Insulinoopornym.