Cała prawda o roztoczach

Alergia na roztocza kurzu domowego to powszechny problem pacjentów dotkniętych chorobami atopowymi. Kichanie, łzawienie, kaszel…
Hubert Godziątkowski-Prezes PTCA

Aby poprawnie zająć się walką o redukcję tych objawów, należy posiąść niezbędną wiedzę, zarówno w aspekcie czym roztocza są, jak i w kwestiach mechanizmów wywoływania tych objawów. Dopiero po za poznaniu się z powyższym możemy mówić o sposobach radzenia sobie z tym „pajęczakiem dokuczliwym” i podstawowych zasadach profilaktyki antyroztoczowej.

A co Ty wiesz o alergii na roztocza to kurzu domowego?

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci obserwuje się tendencję do wzrostu występowania reakcji uczuleniowych na roztocza kurzu domowego. W ostatnich badaniach przeprowadzonych w Polsce, na grupie 1337 chorych wy kazano, że alergia na roztocze (Dermatophagoides farinae i pteronyssinus) stanowiła około 20% dolegliwości związanych z nieżytem nosa.

Roztocza kurzu domowego są głównym alergenem odpowiedzialnym za trwający przez cały rok alergiczny nieżyt nosa (ANN), swędzenie, zmiany skórne, zaostrzenia atopowego zapalenia skóry (AZS) oraz astmę oskrzelową. Są to objawy główne alergii uogólnionej na roztocza kurzu domowego.

Nie są pasożytami. Gdyby nie ich zdolności do uczulania, nie byłyby dla domowników problemem. Tylko znikomą część wszystkich obecnie znanych 30 tys. gatunków roztoczy stanowią te uczulające. Występują one w różnych środowiskach, najczęściej w glebie, gdzie w 1m3 można znaleźć setki tysięcy osobników. Dla człowieka chorobo twórczym roztoczem jest świerzbowiec (Sarcoptes scabiei) – gatunek odpowiedzialny za powstawanie świerzbu.

Objawy uczulenia na roztocze mieszkaniowe to przede wszystkim zatkany nos, szczególnie w godzinach rannych, zmiany skórne i zaostrzenie AZS, wzmożony świąd oraz objawy astmy oskrzelowej, w 90% występujące w nocy. Nasilenie dolegliwości występuje jesienią, w czasie zamykania okien i częstego przebywania w pomieszczeniach. Objawy spotęgowane są włączeniem centralnego ogrzewania. Dzieci w wieku niemowlęcym są szczególnie narażone na warunki do wdychania silnie uczulającego antygenu, co po woduje, że objawy uczulenia występują już u niemowląt.

Osoby podejrzane o uczulenie na roztocze kurzu domowego powinny mieć wykonane testy alergiczne na skórkowe. Inną metodą diagnostyczną jest próba prowokacyjna donosowa, dospojówkowa lub dooskrzelowa. Badania te powinny być wykonane w specjalistycznych ośrodkach medycznych.

Należy pamiętać, że uczulenie na roztocza kurzu domowego jest schorzeniem o charakterze przewlekłym. Typowy dla tego typu chorób rozwój nadwrażliwości polega na stopniowym pojawianiu się coraz bardziej dokuczliwych objawów astmy oskrzelowej. Zaleca się inwestowanie w rozwiązania antyroztoczowe i antyalergiczne oraz konieczność okresowych konsultacji chorych z każdego przedziału wiekowego u specjalistów – alergologa lub dermatologa (w zależności od lokalizacji objawów).

Co istotne alergia na roztocza kurzu domowego jest alergią wziewną, a reakcje alergiczne w 90% wywołują nie same roztocza, ale ich odchody, które przyklejają się do drobinek kurzu (stąd nazwa roztocza kurzu domowego lub skrócona, choć nie do końca prawidłowa nazwa – alergia na kurz), które to drobinki unosząc się w powietrzu są wdychane i wywołują reakcję alergiczną z objawami opisywanymi powyżej. 

Czym są roztocza?

Roztocza kurzu domowego to grupa saprofitycznych, mikroskopijnych (0,1–0,5 mm długości) pajęczaków z rzędu roztoczy (Acari), żyjących w kurzu domowym i żywiących się głównie złuszczonym naskórkiem ludzkim lub odzwierzęcym (pies oraz kot). Idealnym otoczeniem dla rozmnażania i skupiania roztoczy są środowiska o dużej wilgotności (np. w wyniku pocenia się) i relatywnie wysokiej temperaturze w stosunku do otoczenia czyli, na przykład, materace łóżek i pościel. Roztocza znajdują się też w powietrzu, unoszą się wraz z kurzem domowym. Główne siedliska roztoczy, poza unoszącym się kurzem domowym, to przede wszystkim materace, kołdry, poduszki i dywany, na których bawią się dzieci oraz pluszowe zabawki. Te niewidoczne gołym okiem pajęczaki występują w ponad 30. tysiącach gatunków. Jednak do najczęściej występujących należą: Skórożarłoczek skryty (Dermatophagoides pteronyssinus), Euroglyphus maynei, Dermatophagoides farinae.

Roztocza, a konkretnie ich odnóża oraz odchody (szczególnie enzymy trawienne w nich zawarte), są silnymi alergenami powodującymi reakcje alergiczne, takie jak kaszel, duszności, czy też swędzenie u osób uczulonych. Zmieszane z powietrzem podczas oddychania, dostają się do dróg oddechowych i stają się istotnym trygerem nasi lenia czy też wywołania manifestacji skórnych, np. u osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry. Ze względu na nie korzystne dla człowieka efekty działalności roztocza, często nazywa się je pajęczakiem dokuczliwym.

Występowanie roztoczy

Więcej roztoczy żyje w domach drewnianych, nieogrzewanych niż murowanych z centralnym ogrzewaniem. Ilość roztoczy nie zależy od wieku i konstrukcji domów lecz od ich mikroklimatu. Mieszkania wybudowane w okolicy jezior i stawów lub w obecności drzew zacieniających ich wnętrza, mają znacznie więcej roztoczy niż pozostałe. Obserwowano trzykrotnie więcej roztoczy w domach rolników niż w mieszkaniach wielkomiejskich i prawie całkowity ich brak w oddziałach szpitalnych. Ilość roztoczy w mieszkaniu zależy też od pory roku i jest wyższy na parterze niż na piętrach.

Jest ich 10 razy więcej w łóżku niż w kurzu z podłogi. Na kocu obserwujemy 47 razy większe zagęszczenie roztoczy niż w kurzu na podłodze z okolicy drzwi i 55 razy większe niż kurz z okolicy, gdzie wytwarzane było ciepło.

Materace naszych łóżek zamieszkują głównie Dermatophagoides sp. (90%.), podczas gdy podłoga jest zamieszkiwana przez bardziej zróżnicowaną faunę roztoczową. Wiąże się to najprawdopodobniej z nanoszeniem innych gatunków pajęczaków na butach i ubraniu człowieka.

Istotny jest materiał, z którego wyprodukowano materac. Nie stwierdzono roztoczy w materacach z włosia końskiego i bawełny oraz tylko niewielką ilość w materacach z pianki poliestrowej. Znaleziono jednak roztocza na ubraniach domowników. Najwięcej alergenu było na parterze. Niższe stężenia alergenu znaleziono na krzesłach czyszczonych metodą suchą aniżeli mokrą. Poniżej zestawiono porady przydatne, aby zminimalizować ryzyko alergii alergii związanej z roztoczami oraz jej objawy:

Osobom uczulonym na alergeny roztoczowe zaleca się:

• usunięcie skupisk kurzu
• częstą wymianę pościeli i materacy
• nieodkurzanie w obecności alergika
• polerowanie i czyszczenie gładkich powierzchni pastami
• likwidację jaśków, kap, pokryć meblowych mebli tapicerowanych
• częste wietrzenie
• stosowanie specjalistycznych barierowych antyroztoczowych pokrowców na materace, kołdry i poduszki

Profilaktyka – łóżko alergika

• Należy stosować specjalne antyroztoczowe i/lub antybakteryjne pokrowce na materac, kołdrę i poduszki.
• Pokrowce antyroztoczowe prać minimum co trzy miesiące i w wysokich temperaturach sięgających nawet 90 stopni C (o ile materiał na to pozwoli).
• Prać inne elementy pościeli (kołdry, powłoczki, po . duszki, kapy itp.), często w miarę możliwości, w możliwie wysokich temperaturach (w zależności od dopuszczalnych przez maksymalnych temperatur rekomendowanych przez producenta). Każda temperatura powyżej 58 stopni C jest dla roztoczy zabójcza.
• Odkurzać materace łóżek (po wcześniejszym zdjęciu pokrowców antyroztoczowych) lub przed ich pierwszym założeniem.
• Nie odkurzać w obecności alergików i atopików.
• Wszystkie inne elementy konstrukcji łóżka, regularnie czyścić, w ten sposób aby pozbyć się potencjalnych rezerwuarów kurzu domowego, który jest nośnikiem alergenów roztocza, wdychanym później przez domowników.
• W miarę możliwości wietrzyć pościel – względnie odwracać po nocy na drugą stronę, tak, aby pozbyć się wilgoci.
• Jeśli jest taka możliwość umieszczać poduszki, pluszaki w workach plastikowych i wkładać na noc do zamrażarki (niskie temperatury poniżej 8 stopni C. zabiją roztocza).
• Nie używać pościeli wypełnionej naturalnym pierzem.
• W przypadku łóżeczka dziecięcego nie dopuszczać, aby znajdowały się w nim pluszowe zabawki.
• Pokrowce antyroztoczowe i antybakteryjne prać w pralce automatycznej, zawsze z rozpiętym zamkiem błyskawicznym/rozdzielczym.
• Pokrowce antyroztoczowe należy prac w takich samych preparatach do prania, w jakich pierze się odzież wierzchnią alergików i atopików (bez enzymów, zmiękczaczy, wybielaczy chloru, substancji zapachowych itp.).

Profilaktyka – cała sypialnia

• Należy unikać wszelkiego rodzaju dywanów, bieżników, wykładzin czy chodników. Idealna jest podłoga drewniana, z linoleum czy też PCV.
• W sypialni, nie powinny znajdować się szafy, w których przechowuje się odzież wierzchnią.
• Należy unikać mebli, które wyściełano grubymi materiałami (tapicerowane) i perforowanych.
• Wg badań nad roztoczami, cała populacja roztoczy nagromadzona w kurzu domowym wymiera, gdy poddana jest temperaturze poniżej -8 stopni Celsjusza, przez co najmniej 9 godzin. Przedmioty, które gromadzą kurz, a z różnych powodów muszą być używane lub na co dzień lub znajdować się w sypialni, można na ten czas umieścić w zamrażarce.
• Należy usunąć ozdoby typu zasłony, ciężkie kotary itp. i zastąpić je na przykład roletami wykonanymi z syntetycznych materiałów.
• Raczej nie stosować nawilżaczy powietrza – a przynajmniej dbać aby wilgotność w pomieszczeniu, w którym śpimy, nie przekroczyła 50%.

Profilaktyka ogólna

Nie dopuszczać do zbyt dużej wilgotności, poprzez działania rutynowe:

• Często wietrzyć pomieszczenia – w kuchni stosować wyciągi nadmiaru pary.
• Nie suszyć prania w pomieszczeniach, w których śpimy . w łazience zamontować wentylator osuszający powie trze (np. po kąpieli) – po myciu podłogi (np. mopem, na mokro), wycierać ją do sucha i nie czekać aż odparuje.
• Unikać „ciężkich” materiałów w całym mieszkaniu / domu – zrezygnować z dywanów, wykładzin, chodniczków, zasłon, draperii, kotar itp.
• Regularnie sprzątać podłogi, czyścić meble w taki sposób, aby nie dopuszczać do gromadzenia się kurzu domowego.
• Nie odkurzać bezpośrednio przed snem.
• Nie palić tytoniu w pomieszczeniach, w których przebywają alergicy. Jak udowodniono palenie tytoniu na balkonie czy na tarasie nie rozwiązuje kwestii substancji drażliwych w mieszkaniu alergików – szkodliwe substancje na ubraniach wierzchnich, przenoszone są ponowne do pomieszczeń.
• Należy unikać takich form sprzątania, które sprzyjają unoszeniu się kurzu domowego w powietrzu (miotły, suche miotełki do kurzu itp.) – w takim przypadku, odchody roztocza, mieszają się z cząsteczkami pyłu domowego i wdychane dostają się bezpośrednio do górnych dróg oddechowych alergika.

Zwierzęta w domu alergika

Głównym pożywieniem roztocza jest naskórek, złuszczonej warstwy naskórkowej, nie tylko ludzkiej, ale także psa i kota. W związku z powyższym, bardzo niezalecane jest posiadanie psów i kotów w mieszkaniach, w których u domowników stwierdzono alergie na alergeny roztocza kurzu domowego. W przypadku, gdy jest inaczej (zdajemy sobie sprawę, że mamy w domach przyjaciół zwierzęta i opcja bez zwierząt nie wchodzi w grę), kategorycznie zabrania się wpuszczaniu psów i kotów do pomieszczeń sypialnych.