AZS – choroba duszy i ciała
Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest najczęstszą chorobą skóry w populacji pediatrycznej. Choroba dotyka około 15-30% dzieci i młodzieży na całym świecie.
prof. dr hab. n med. Aleksandra Lesiak, lek. Anna Maćkowska
Najczęściej AZS występuje we wczesnym dzieciństwie, które jest kluczowym okresem dla rozwoju fizycznego i psychicznego. Do głównych objawów choroby należy zaczerwienienie i suchość skóry, a także związany z tym nasilony świąd. W wielu badaniach udowodniono, że dzieci z AZS oraz ich opiekunowie mają obniżoną jakość życia.
Podstawą leczenia AZS jest intensywna emolientoterapia. W łagodnych przypadkach możliwe jest leczenie miejscowe, za pomocą maści i kremów. Kiedy takie postępowanie jest niewystarczające można włączyć klasyczne, immunosupresyjne leki ogólnoustrojowe – w populacji pediatrycznej produkty te stosowane są „off label”, czyli poza wskazaniami producenta. Na każdym etapie lekarz prowadzący powinien rozważyć zastosowanie fototerapii. Gdy dotychczasowe leczenie nie przyniosło efektu do dyspozycji pozostaje leczenie biologiczne lub leczenie inhibitorami JAK.
Skóra to największy organ człowieka stanowiący niejako granicę pomiędzy środowiskiem zewnętrznym, a wewnętrznym. W danych literaturowych udowodniono, że dzieci z AZS częściej spotykają się z wyzwaniami psychologicznymi niż ich zdrowi rówieśnicy. Wykazano, że dzieci z AZS mają średnio o 65,2% większe ryzyko rozwoju zaburzeń psychicznych w porównaniu do ich rówieśników.
Dlaczego AZS ma tak duży wpływ na psychikę młodych osób? Przede wszystkim ze względu na to, że typowe objawy choroby takie jak silny, długotrwały świąd, występowanie nawracających zmian zapalnych mają bezpośredni wpływ na jakość życia chorych. Ponadto u osób z AZS często współistnieją inne choroby atopowe (jak np. astma oskrzelowa) czy alergiczne, które są dla pacjentów dodatkowym obciążeniem.
W badaniu przeprowadzonym przez Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych (PTCA) przeprowadzonym wśród 49 dzieci i 101 opiekunach w wieku 12-17 lat wykazano, że:
- 65% dzieci doświadcza choroby w sposób przewlekły
- 75% ankietowanych odczuwa świąd skóry cały czas lub bardzo często
- 72% z powodu świądu występują zaburzenia snu
Ponad połowa ankietowanych potwierdziła występowanie takich objawów jak smutek, spadek energii, utrata odczuwania przyjemności, lęk, złość wobec samego siebie. Wymienione objawy należą do sztandarowych objawów depresji. Największy lęk dzieci odczuwały przed relacjami rówieśniczymi. 38% ankietowanych odpowiedziało twierdząco na pytanie dotyczące korzystania z pomocy psychologicznej/psychiatrycznej. Atopowe zapalenie skóry okazało się także być wykluczające społecznie – aż 71% dzieci nie mogło uczestniczyć w zajęciach szkolnych z powodu AZS, 64% nie mogło uczestniczyć w zajęciach wychowania fizycznego.
Niestety tylko 21% ankietowanych odpowiedziało, że stosowane leczenie jest skuteczne. Kluczem do prawidłowego leczenie jest znalezienie odpowiedniego specjalisty. Aktualnie w Polsce zarejestrowany jest jeden lek biologiczny i trzy leki drobnocząsteczkowe do leczenia atopowego zapalenia skóry wśród dzieci, wkrótce będzie dostępny kolejny. Ponadto trwa wiele badań klinicznych nad wprowadzeniem na rynek kolejnych nowoczesnych opcji terapeutycznych – leków biologicznych oraz inhibitorów JAK – do leczenia AZS w populacji pediatrycznej.
Terapia AZS powinna być ukierunkowana nie tylko na wyleczenie zmian skórnych, ale także oparta na wielodyscyplinarnym podejściu, pod postacią nie tylko leczenia farmakologicznego, ale także edukacji psychologicznej, a w wybranych przypadkach także konsultacji psychiatrycznych. Edukacja pomaga dzieciom z AZS w radzeniu sobie ze stresem (który jak wykazano jest czynnikiem zaostrzającym przebieg choroby), a także zaakceptowaniem choroby i swojej własnej osoby, co może polepszać jakość życia. Rozwiązywanie problemów emocjonalnych dzieci z AZS może stanowić klucz do przerwania błędnego koła atopowego zapalenia skóry i zaburzeń psychicznych u dzieci. Ponadto kluczowe jest wdrożenie odpowiedniej terapii środkami farmakologicznymi – często obserwuje się szukanie niejako „na siłę” przyczyny zmian w wykryciu określonej alergii, nie skupiając się na odpowiedniej terapii. Szybkie wdrożenie właściwego leczenia pozwoli na złagodzenie lub pozbycie się objawów, wpłynie na poprawę nie tylko stanu ogólnego pacjenta i zmniejszeniu świądu, ale także pośrednio dzięki ustąpieniu przykrych objawów przyczyni się do poprawy stanu psychicznego.
Leczeniem AZS powinny zajmować się multidyscyplinarne zespoły pod postacią alergologa, pediatry/lekarza rodzinnego pod nadzorem dermatologa – wszyscy lekarze tych specjalności powinni być wyczuleni na wczesne wykrycie zaburzeń psychicznych u dzieci z AZS.
Leczeniem AZS powinny zajmować się multidyscyplinarne zespoły pod postacią alergologa, pediatry/lekarza rodzinnego pod nadzorem dermatologa – wszyscy lekarze tych specjalności powinni być wyczuleni na wczesne wykrycie zaburzeń psychicznych u dzieci z AZS. U osób z ciężkimi postaciami AZS należy na wstępie przeprowadzić testy przesiewowe w celu identyfikacji osób, które mogą cierpieć na zaburzenia psychiczne związane z chorobą. Po drugiej stronie barykady mamy psychologów i psychiatrów, którzy powinni zwracać uwagę na objawy AZS u dzieci z zaburzeniami psychicznymi, które mają pod opieką, a także zapewnić ciągłą i skuteczną opiekę nad dziećmi z AZS. Niestety, mimo wielu działań zaburzenia psychiczne związane są ze stygmatyzacją. Należy zrozumieć, że wizyty psychologiczne czy psychiatryczne są elementem holistycznego podejścia w terapii AZS i powinny być traktowane na równi z farmakoterapią. Nie istnieją konkretne zalecenia co do wyboru skutecznej techniki psychoterapii – zaleca się zindywidualizowane podejście oparte na potrzebach małego pacjenta i jego rodziców. Co ważne, choć psychoterapia jest poniekąd elementem terapii AZS, to nie może być ona podstawą leczenia, a jedynie uzupełnieniem terapii skutecznymi lekami. Pacjenci i ich rodzice powinni być świadomi, że jeśli nasilenie zmian skórnych jest duże należy zgłosić się do lekarza w celu poszukiwania skuteczniejszej metody terapii (leczenia miejscowego, ogólnoustrojowego, fototerapii czy leczenia biologicznego lub inhibitorami JAK).
W przypadku AZS mamy do czynienia nie tylko z obciążeniem dotyczącym dziecka, ale całej jego rodziny w tym przede wszystkim rodziców. Stres rodziców istotnie wpływa na stan psychiczny dziecka. Dlatego rodzice również powinni mieć możliwość konsultacji psychologicznej, aby nauczyć się radzić sobie z emocjami swoimi oraz dziecka.
Podsumowując, leczenie atopowego zapalenia skóry nie ogranicza się jedynie do farmakoterapii. Równie ważne jest prowadzenie edukacji psychologicznej, a w razie wykrycia objawów alarmowych skierowanie pacjentów do psychologa/psychiatry. Takie postępowanie nie tylko pomaga radzić sobie z codziennymi trudnościami chorych na atopowe zapalenie skóry, ale także znacząco wpływa na przebieg choroby.
Tekst powstał we współpracy z Abbvie PL-RNQD-220004
prof. dr hab. n med. Aleksandra Lesiak
Absolwentka Akademii Medycznej w Łodzi, którą ukończyła w 1999 roku. Specjalizację w zakresie dermatologii i wenerologii uzyskała w 2001 roku, a tytuł specjalisty w roku 2007. W 2005 roku uzyskała tytuł doktora nauk medycznych a w roku 2012 tytuł doktora habilitowanego nauk medycznych. W 2018 roku uzyskała tytuł profesora. Obecnie pracuje w Klinice Dermatologii, Dermatologii Dziecięcej i Onkologicznej i jest koordynatorem Dermatologii dla Dzieci UM w Łodzi. Ma na swoim koncie liczne publikacje oraz wiele doniesień naukowych na międzynarodowych i polskich kongresach i konferencjach. Jest członkiem Zarządu Głównego European Academy of Dermatology and Venereology (EADV), Zarządu European Society of Pediatric Dermatology (ESPD) oraz Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, wiceprzewodniczącą sekcji Forum Młodych Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego (PTD) oraz sekcji Onkologicznej PTD oraz sekretarzem sekcji Dermatologii Esteycznej PTD a także członkiem European Society for Dermatological Resarch (ESDR) oraz American Academy of Dermatology (AAD).
lek. Anna Maćkowska
Absolwentka Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, aktualnie w trakcie specjalizacji z pediatrii w Klinice Pediatrii, Patologii Noworodka i Chorób Metabolicznych Kości Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, członek Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Certyfikowany Doradca Laktacyjny. Wśród szczególnych zainteresowań badawczo-naukowych znajduje się dermatologia dziecięca.
Bibliografia
K. Zeiser, G. Hammel, I. Kirchberger, and C. Traidl-Hoffmann, “Social and psychosocial effects on atopic eczema symptom severity – a scoping review of observational studies published from 1989 to 2019,” J. Eur. Acad. Dermatology Venereol., vol. 35, no. 4, pp. 835–843, 2021.
Q. W. Xie, D. Xiaolu, X. Tang, C. H. Y. Chan, and C. L. W. Chan, “Risk of mental disorders in children and adolescents with atopic dermatitis: A systematic review and meta analysis,” Front. Psychol., vol. 10, no. JULY, pp. 1–12, 2019.
H. Gochnauer, R. Valdes-Rodriguez, L. Cardwell, and R. B. Anolik, “The Psychosocial Impact of Atopic Dermatitis,” Adv. Exp. Med. Biol., vol. 1027, pp. 57–69, 2017.