Atopowe zapalenie skóry u dzieci — jak rozpoznać chorobę?

Chociaż chorować mogą też dorośli, atopowe zapalenie skóry najczęściej diagnozuje się u niemowląt i dzieci. Schorzenie to charakteryzuje się nieprawidłowościami w budowie i działaniu warstwy rogowej naskórka. Łagodzenie objawów polega więc na wzmacnianiu bariery ochronnej naskórka oraz zapobieganiu przeznaskórkowej utracie wody. Jak przebiega atopowe zapalenie skóry u dzieci i niemowlaków? Jak wygląda leczenie? Czy można zapobiegać nawrotom choroby?

 

Spis treści:

1. Czym jest atopowe zapalenie skóry?
2. Atopowe zapalenie skóry u dzieci – objawy
3. Przyczyny atopowego zapalenia skóry u dzieci
4. Przebieg atopowego zapalenia skóry u dzieci
5. Diagnostyka atopowego zapalenia skóry
6. Z czym można pomylić atopowe zapalenie skóry?
7. Jak wygląda leczenie atopowego zapalenia skóry?
8. Pielęgnacja skóry atopowej u niemowląt i dzieci
9. Jak złagodzić objawy atopowego zapalenia skóry?
10. Atopowe zapalenie skóry u dziecka – dieta
11. Nasz ekspert odpowiada na Twoje pytania

Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba dermatologiczna, która przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Rozpoczyna się zwykle we wczesnym dzieciństwie. Towarzyszy jej uczucie swędzenia i silne przesuszenie skóry. W przebiegu choroby pojawia się zaczerwienienie, wysypka i grudki. Zmiany występują w charakterystycznych miejscach, w szczególności w okolicach zgięć stawowych, ale również na twarzy, na skórze głowy. AZS bardzo często występuje równolegle z innymi chorobami atopowymi.

Atopowe zapalenie skóry u dzieci – objawy

Do charakterystycznych objawów atopowego zapalenia skóry u dzieci należą:

• swędzenie skóry,
• nadmierna przeznaskórkowa utrata wody,
• suchość skóry,
• duża wrażliwość na czynniki drażniące,
• skłonność do stanów zapalnych skóry,
• zwiększona penetracja alergenów.

Zmiany skórne pojawiają się w okolicach zgięć stawowych – głównie podkolanowych, łokciowych, nadgarstkowych i skokowych. Mogą występować również na szyi i skórze głowy. Niemowlęta manifestują świąd poprzez płacz, wybudzanie się po krótkiej drzemce i łapanie fałdu skóry w dłoń. Konsekwencją atopowego zapalenia skóry u dzieci jest zwiększone ryzyko wystąpienia w późniejszym okresie życia objawów chorób atopowych ze strony układu oddechowego, np. alergicznej dychawicy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa, astmy, zapalenia spojówek.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry u dzieci

Podstawową przyczyną atopowego zapalenia skóry jest defekt bariery naskórkowej. U dzieci z AZS występują zaburzenia w  prawidłowym wytwarzaniu płaszcza lipidowego warstwy rogowej naskórka. Konsekwencją jest niedobór ceramidów – związków odpowiedzialnych m.in. za utrzymanie wody w naskórku.

Czynniki, które zwiększają ryzyko ujawnienia się objawów AZS:

• warunki klimatyczne – wilgotność powietrza, temperatura, nasłonecznienie;
• zanieczyszczenie środowiska – szkodliwe związki chemiczne unoszące się w powietrzu uszkadzają naturalne mechanizmy odpornościowe skóry i ułatwiają przenikanie alergenów do organizmu dziecka;
• alergeny pokarmowe – u dzieci z AZS najczęściej stwierdza się alergię na mleko i jego produkty, jaja kurze, rybę, soję, pszenicę i orzeszki ziemne;
• alergeny powietrznopochodne – głównie: roztocza kurzu domowego, alergeny pyłku roślin, alergeny pochodzenia zwierzęcego, alergeny pochodzenia bakteryjnego i grzybiczego;
• czynniki psychosomatyczne – narażenie na stres.

Przebieg atopowego zapalenia skóry u dzieci

W okresie niemowlęcym (do 2. roku życia) choroba objawia się głównie świądem, ostrym stanem zapalnym skóry, zmianami grudkowo-wysiękowymi obficie sączącymi, łatwo ulegającymi wtórnemu nadkażeniu. Zmiany lokalizują się głównie na twarzy i po wewnętrznych częściach kończyn oraz w okolicach płatków usznych.

Dla okresu dziecięcego (od 2. do 12. r.ż.) charakterystyczny jest świąd oraz sucha skóra z dobrze odgraniczonymi zmianami rumieniowo-grudkowymi typu wyprysku. Pierwsze objawy to złuszczanie opuszek palców rąk i stóp. Wyróżnia się formę ograniczoną (zmiany lokalizują się w okolicach stawów, na twarzy lub na kończynach) i ogólną (zmiany mogą wystąpić w różnych miejscach na ciele).

Główne objawy w okresie młodzieńczym to: świąd, nacieki zapalne. W tej fazie choroby zmiany skórne są odgraniczone, mogą być rozsiane i zlokalizowane we wszystkich okolicach ciała.

Przewlekły charakter choroby, silny świąd i uciążliwe zmiany skórne mają wpływ na jakość życia dzieci z atopowym zapaleniem skóry. Problemy, z jakimi się zmagają, to m.in. zaburzenia snu, nieobecności w szkole, izolacja społeczna, co może przyczynić się do wystąpienia zaburzeń depresyjnych.

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry

Jeśli podejrzewasz u swojego dziecka AZS, powinieneś skonsultować się z lekarzem. Rozpoznaniem atopowego zapalenia skóry zajmuje się dermatolog. W diagnostyce AZS najczęściej stosuje się kryteria Hanifina i Rajki, które obejmują 4 kryteria główne i 23 kryteria uzupełniające. Warunkiem rozpoznania atopowego zapalenia skóry jest występowanie przynajmniej trzech objawów głównych oraz trzech objawów uzupełniających.

Kryteria główne: świąd, przewlekły i nawrotowy charakter, charakterystyczna morfologia i lokalizacja zmian, dodatni wywiad rodzinny.

Kryteria uzupełniające: suchość skóry, rybia łuska, natychmiastowe reakcje skórne, podwyższony poziom IgE, pojawienie się objawów we wczesnym dzieciństwie, skłonność do nawrotowych zakażeń skóry, nieswoisty wyprysk na kończynach, wyprysk sutków zapalenie czerwieni wargowej, nawrotowe zapalenie spojówek, objaw Dennie-Morgana (fałd skórny poniżej dolnej powieki), stożek rogówki, zaćma, zacienie wokół oczu, łupież biały, fałd szyjny, świąd pod wpływem pocenia się, nietolerancje pokarmowe, nietolerancja wełny, zaostrzenia po zdenerwowaniu, biały dermografizm, rumień twarzy, rogowacenie okołomieszkowe.

Z czym można pomylić atopowe zapalenie skóry?

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry polega m.in. na wykluczeniu takich chorób, jak:

• łojotokowe zapalenie skóry,
• łuszczyca,
• wyprysk kontaktowy,
• świerzb,
• opryszczkowate zapalenie skóry,
• łupież różowy,
• zaburzenia rogowacenia,

Jak wygląda leczenie atopowego zapalenia skóry?

Najważniejszym elementem leczenia atopowego zapalenia skóry jest profilaktyka, która składa się z trzech głównych elementów:

• profilaktyki pierwotnej – dotyczy dzieci obciążonych genetycznie atopią, u których jeszcze nie występują objawy choroby; karmienie piersią przynajmniej do 4–6 miesiąca życia, niepalenie tytoniu podczas ciąży, ograniczenie ekspozycji na silne alergeny powietrznopochodne (np. roztocza kurzu domowego), stosowanie emolientów od pierwszych dni życia;
• profilaktyki wtórnej – dotyczy osób z wczesnymi objawami AZS; jej celem jest zapobieganie nasileniu się objawów poprzez odpowiednią pielęgnację skóry, eliminację alergenu, unikanie czynników drażniących oraz infekcji;
• profilaktyka dodatkowa – zapobieganie rozwojowi objawów klinicznych ze strony innych narządów niż skóra, przede wszystkim układu oddechowego.

Ustalając plan leczenia, lekarz uwzględnia takie czynniki, jak: wiek pacjenta, lokalizacja zmian skórnych, nasilenie stanu zapalnego, schorzenia towarzyszące (np. infekcje, alergie, choroby oczu). U osób z atopowym zapaleniem skóry często stwierdza się współwystępowanie alergicznego wyprysku kontaktowego. W terapii AZS, oprócz emolientów, stosuje się miejscowe glikokortykosteroidy, jednak dzieci i niemowlęta, ze względu na inwazyjne działanie tych leków, powinny być wystawione na ich działanie jak najkrócej. Czas ten można skrócić poprzez regularne stosowanie emolientów.

Pielęgnacja skóry atopowej u niemowląt i dzieci

Pielęgnacja skóry atopowej dzieci wymaga systematycznego i obfitego stosowaniu emolientów – produktów o właściwościach nawilżających i natłuszczających. Wykazano, że aplikowanie emolientów od 1. dnia życia u dzieci rodzinnie obciążonych atopią zmniejsza o połowę ryzyko rozwoju AZS. Produkt należy nakładać na ciało co 4-6 godzin, przynajmniej 3 razy dziennie.

Działanie emolientów polega na tworzeniu na powierzchni naskórka cienkiego filmu (bariery okluzyjnej), zabezpieczającego przed nadmierną utratą wody z głębszych warstw skóry. Użycie odpowiednich składników pozwala również na odbudowę bariery ochronnej skóry. Przykładem takiego kosmetyku jest Avene XeraCalm A.D Krem uzupełniający lipidy, który nawilża, odżywia, redukuje uporczywy świąd i zapobiega drapaniu. Jest nowoczesnym produktem emoliencyjnym, zawierającym starannie wyselekcjonowane składniki, takie jak I-modulia® – biotechnologiczny składnik aktywny wyizolowany z wody termalnej Avène.

Skóra atopowa wymaga odpowiedniej ochrony przez cały dzień, a w niesprzyjających warunkach atmosferycznych ochrona powinna być spotęgowana. Odpowiedni dla dzieci i niemowląt produkt Avène Cold-Cream Krem odżywia, nawilża i chroni skórę przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych, takich jak wiatr i mróz w okresie zimowym. W skład tego kosmetyku wchodzi wosk, tłuszcz i woda termalna Avène. Uzupełnia niedobór sebum w warstwie hydrolipidowej i w ten sposób chroni skórę przed wysuszeniem.

Emolienty stosowane są nie tylko w kosmetykach do smarowania skóry, ale również w preparatach przeznaczonych do kąpieli dziecka. Przykładem jest Avène XERACALM A.D Uzupełniający lipidy olejek oczyszczający , który delikatnie myje skórę bez naruszania jej warstwy ochronnej, utrzymuje optymalne nawilżenie i działa kojąco. Produkt zawiera m.in. aktywny składnik wyizolowany z wody termalnej Avène – I-modulia®, który zmniejsza swędzenie i stymuluje mechanizmy obronne skóry, lipidy Cer-omega (podobne do tych, znajdujących się w skórze) oraz wodę termalną Avène.

Jak złagodzić objawy atopowego zapalenia skóry?

Objawy atopowego zapalenia skóry u niemowląt i małych dzieci złagodzimy przede wszystkim poprzez regularne stosowanie emolientów, ale również: unikanie czynników drażniących i stresu, eliminowanie alergenów odpowiedzialnych za występowanie objawów. Ze względu na to, że występowanie atopowego zapalenia skóry często powiązane jest z czynnikami psychosomatycznymi, takimi jak stres, bardzo ważne jest, żeby zapewnić dziecku stabilny klimat emocjonalny – przyjazne stosunki pomiędzy rodzicami, rodzicami a dzieckiem, rodzeństwem oraz rówieśnikami.

Atopowe zapalenie skóry u dziecka – dieta

W niektórych przypadkach, gdy atopowe zapalenie skóry u dziecka powiązane jest z alergią pokarmową, zasadne jest zastosowanie diety eliminacyjnej. Polega to na wyłączeniu z diety dziecka produktu zawierającego szkodliwy alergen (np. mleko krowie, jaja, soja, produkty zbożowe, mięso ryb, niektóre owoce i warzywa). Produkt ten zastępuje się i jego równoważnikiem o podobnych właściwościach odżywczych, ale bez substancji, na którą mały pacjent jest wrażliwy. Przestrzeganie diety eliminacyjnej u dziecka z AZS wraz z odpowiednim leczeniem farmakologicznym przyczynia się do remisji objawów skórnych lub ich całkowitego ustąpienia oraz minimalizacji epizodów zaostrzeń i nawrotów.

Czas trwania eliminacji szkodliwego pokarmu z diety ustala się indywidualnie. Z czasem wykonuje się tzw. próbę prowokacyjną ze szkodliwym pokarmem i jeśli nawrót choroby nie wystąpi, można znów wprowadzić dany produkt do diety. W niektórych przypadkach konieczna jest czasowa eliminacja nawet kilku produktów spożywczych jednocześnie. Dieta eliminacyjna powinna być prowadzona pod okiem lekarza i dietetyka.

Nasz ekspert odpowiada na Twoje pytania

Co jest przyczyną atopowego zapalenia skóry u dzieci?

Główną przyczyną AZS u niemowląt i dzieci są uwarunkowania genetyczne. Samo ich występowanie nie oznacza jednak, że atopowe zapalenie skóry u niemowlaka się ujawni. Sprzyjają temu różnego rodzaju czynniki zewnętrzne, takie jak: stres, alergie, zanieczyszczenie środowiska czy warunki klimatyczne. 

Czy można zapobiegać AZS u dzieci?

Tak, stosując preparaty emolientowe od pierwszego dnia życia. Działanie ochronne ma również spożywanie mleka matki przynajmniej przez pierwszych 6 miesięcy życia. Takie postępowanie pomaga zmniejszyć ryzyko atopowego zapalenia skóry, jednak nie ma gwarancji, że w przyszłości choroba się nie ujawni.

Czy można wyleczyć AZS u dziecka raz na zawsze?

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą, której nie można wyleczyć całkowicie. Stosując odpowiednią pielęgnację (regularne nawilżanie i natłuszczanie skóry), można doprowadzić do długotrwałej remisji i zapobiec nawrotom schorzenia.

Czy dzieci chore na atopowe zapalenie skóry wymagają izolacji?

Nie. Atopowe zapalenie skóry to choroba niezakaźna, nie można się nią zarazić, więc dziecko nie wymaga izolacji. Korzystne jest ograniczenie kontaktu dziecka z alergenami, które wywołują u niego objawy, ale nie powinno odbywać się to kosztem jego kontaktów z rówieśnikami.